Schizofrenia u dziecka



Schizofrenia dziecięca jest rzadkim i niepokojącym opiekunów oraz samego chorego zaburzeniem zdrowia psychicznego. Jest to złożona interakcja różnych objawów zakłócających codzienne funkcjonowanie. Wymaga diagnostyki i interwencji tak szybko, jak to możliwe, by młodym osobom dotkniętym chorobą udzielić właściwego wsparcia i umożliwić prawidłowy rozwój zdrowotny i psychospołeczny.

Schizofrenia dziecięca – skąd się bierze?

Nie wiadomo dokładnie, skąd bierze się schizofrenia, również u dzieci, chociaż można wyodrębnić kilka podstawowych czynników ryzyka. Predyspozycje genetyczne odgrywają w przypadku najmłodszych pacjentów największą rolę, tj. jeśli w bliskiej rodzinie wystąpił przypadek tej choroby – to może być główna przyczyna.

Innym czynnikiem ryzyka, który bierze się pod uwagę podczas diagnostyki są zaburzenia w budowie lub w pracy mózgu. Chodzi szczególnie o syntezę i funkcjonowanie neuroprzekaźników – dopaminy i glutaminianu, a także zmiany w strukturze mózgu w obszarach odpowiedzialnych za przetwarzanie informacji oraz regulację emocji.

W przypadku osób dorosłych wpływ na rozwój choroby mogą mieć również czynniki środowiskowe, u dzieci jednak obserwuje się to rzadziej (co nie znaczy, że nigdy). Mogą to być negatywne doświadczenia w postaci zaniedbań ze strony opiekunów czy wydarzeń traumatycznych i mogą one współdziałać z czynnikami biologicznymi i genetycznymi.

Objawy schizofrenii u dzieci

Pierwsze objawy schizofrenii u większości osób pojawiają się w późnym wieku nastoletnim albo u osób dorosłych, jednak zdarza się, że choroba diagnozowana jest już u dzieci.

Podobnie jak u osób dorosłych, u dzieci rozróżnić można objawy pozytywne i negatywne. Pozytywne obejmują obecność nieprawidłowych zachowań, odczuć poznawczych, takich jak urojenia, halucynacje różnego rodzaju, dezorganizacja zachowania, myśli lub mowy. Może to być słyszenie głosów, widzenie postaci lub rzeczy, których fizycznie w otoczeniu nie ma, czy też fałszywe, uporczywe (tj. sprzeczne z dowodami) przekonania.

Do objawów negatywnych należeć może redukcja afektu czy utrata naturalnych dla jednostki funkcji. Chory wykazuje dużo mniejszą ekspresję emocji, wycofanie z zajęć, które do tej pory sprawiały mu przyjemność czy które są konieczne do egzystencji, brak motywacji do podejmowania aktywności. Dzieci z objawami negatywnymi wykazują dużo mniejsze zainteresowanie światem zewnętrznym, niekiedy zanurzają się w swój świat wewnętrzny.

W przypadku objawów obejmujących funkcje poznawcze, dzieci w mniejszym stopniu są w stanie się skoncentrować, zapamiętać informacji, a ich funkcje wykonawcze i zdolność rozwiązywania problemów może wpływać na wyniki osiągane w szkole lub kamienie milowe, które zdobywa się w przedszkolu.

U młodszych dzieci problem z prawidłowym zdiagnozowaniem schizofrenii polega przede wszystkim na nakładaniu się objawów prawidłowego rozwoju i zaburzenia psychicznego na siebie. Dzieci mają niespożytą wyobraźnię, nierzadkie są więc zabawy, w których rozmawiają ze swoimi przytulankami albo wcielają się w role różnych zabawek. Co więcej, niektóre halucynacje mogą przypominać objawy padaczki dziecięcej, co dodatkowo utrudnia postawienie prawidłowej diagnozy w obu tych przypadkach.

Schizofrenia u nastolatków

Jeżeli objawy pojawiają się po raz pierwszy w wieku nastoletnim, niektóre z nich może być nam łatwiej zauważyć, a inne – trudniej. W tym kluczowym dla rozwinięcia własnej tożsamości czasie, diagnostyka może być utrudniona przez zmiany zachowania typowe dla większości nastolatków. Silne wahania nastrojów, częsta zmiana zdania i planów, duża emocjonalność to symptomy kojarzące nam się z dorastaniem każdego z nas – pomagają nam w nauce radzenia sobie ze stresem i formowania silnych relacji międzyludzkich. Mogą one jednak maskować symptomy faktycznych zaburzeń zdrowia psychicznego, w tym schizofrenii.

Opiekunowie mogą zacząć zwracać uwagę na takie oznaki jak widoczny spadek w staraniach o utrzymanie higieny osobistej i w zdolności do radzenia sobie z podstawowymi czynnościami, ryzykowne zachowania wychodzące poza relacje rówieśnicze, zdecydowane zwiększenie agresywności, nadużywanie substancji psychoaktywnych. Zachowania niedające się logicznie wyjaśnić, również przez samego nastolatka, upośledzony osąd czy niewystarczająca kontrola impulsów również mogą wskazywać na konieczność zgłoszenia się do specjalisty na diagnostykę.

Schizofrenia u dzieci – diagnostyka

Diagnostyką schizofrenii dziecięcej lub nastoletniej zajmują się psychiatrzy dziecięcy. W przypadku podejrzewania przez opiekunów występowania niepokojących objawów, zaleca się konsultację wprost ze specjalistą w tej dziedzinie lub z lekarzem rodzinnym bądź pediatrą, jeżeli opiekun nie jest pewien, jakie następnie kroki podjąć. Lekarz w podstawowej opiece zdrowotnej nie będzie miał co prawda narzędzi, by postawić diagnozę, ale pomoże ukierunkować kolejne działania.

W procesie diagnostyki lekarz psychiatra kieruje się szczegółowym wywiadem medycznym, rozmową z opiekunami oraz z samym pacjentem. Wiele źródeł potrzebnych informacji daje pełniejszy obraz funkcjonowania w środowisku domowym i przedszkolnym lub szkolnym i społecznym. Wykorzystywane są wywiady diagnostyczne przeznaczone dla właściwej grupy wiekowej, chociaż często lekarz stara się wprowadzić swobodną atmosferę, by młody pacjent nie czuł się przytłoczony natłokiem pytań. Specjalista jest w stanie na podstawie wywiadu ocenić obecność lub brak charakterystycznych dla schizofrenii dziecięcej oznak.

Warto przygotować się na więcej niż jedną wizytę, ponieważ przeprowadzenie wywiadu może się przedłużyć, czasem psychiatra dziecięcy może potrzebować zapoznać się z dokumentacją medyczną dziecka z innej dziedziny. Możliwe jest również skierowanie dziecka na obserwację na oddziale szpitalnym, szczególnie jeśli objawy mają charakter ostry, tj. w danym momencie.

Leczenie schizofrenii dziecięcej

Leczenie schizofrenii dziecięcej niesie ze sobą pewne wyzwania dla zdrowia zarówno psychicznego, jak i somatycznego. Rozwijający się organizm jest wystawiany na działanie leków, które w pewien sposób mogą zmieniać chociażby gospodarkę hormonalną i które mogą mieć niekiedy widoczne działania niepożądane. Trzeba jednak pamiętać, że leki, jeżeli postawiona została diagnoza schizofrenii wielu dziecięcego, trzeba bezwzględnie przyjmować pod kontrolą lekarza.

Farmakologia

Leki przeciwpsychotyczne działają poprzez zmianę działania neuroprzekaźników a ich zadaniem jest niwelowanie odczuwania objawów pozytywnych, takich jak urojenia czy halucynacje różnego rodzaju. Bywa, że nie zlikwidują ich całkowicie, dlatego ważna jest również psychoterapia. Niekiedy leki przeciwpsychotyczne łączy się z innymi farmaceutykami, jednak to już leży w gestii lekarza psychiatry, który musi stwierdzić, jak zminimalizować ewentualne działania niepożądane leków lub tak je dopasować, by interakcje między nimi nie występowały.

Psychoterapia

Spotkania z psychoterapeutą dzieci i/lub młodzieży mają za zadanie nauczyć pacjenta radzenia sobie z objawami pozytywnymi – przede wszystkim rozróżniać je od rzeczywistości, a w przypadku objawów negatywnych, zarządzać nimi do tego stopnia, by pacjentowi wróciły siły do funkcjonowania. W przypadku gdy leki przeciwpsychotyczne same w sobie spłycają afekt (co bywa działaniem niepożądanym), terapia może zapobiec nawrotowi choroby z powodu odstawienia leków. W przypadku osób dorosłych spłycenie emocji jest częstym powodem zaprzestania farmakologii, wiec jest to jeden z czynników podlegających ścisłej kontroli również u dzieci.

Najczęściej stosowanym nurtem w terapii schizofrenii jest nurt poznawczo-behawioralny. Pomaga on dzieciom i młodzieży rozwijać strategie radzenia sobie z symptomami na co dzień oraz w sytuacjach kryzysowych. Psychoterapeuta lub psychiatra może również zalecić skorzystanie z zajęć TUS – treningu umiejętności społecznych odpowiednich dla jego grupy wiekowej. Schizofrenia bywa częstą przyczyną izolacji społecznej, ponieważ chory boi się ostracyzmu. Nie inaczej jest z dziećmi.

W zaburzeniach zdrowia psychicznego, kiedy choruje jedna osoba, to cierpi cała rodzina. Terapia rodzinna może być sposobem dla wszystkich domowników na poradzenie sobie z trudną rzeczywistością i służyć jako bezpieczna przestrzeń, w której żadne uczucia ani myśli nie są tabu. Terapia rodziny bywa też pomocna we wzmacnianiu więzi rodzinnych w czasie, kiedy wystawione są one na bardzo ciężką próbę.