Skóra po radioterapii – jakiej wymaga pielęgnacji?

Przy leczeniu radioterapeutycznym należy szczególnie zadbać o skórę. Jest to nie tylko największy nasz organ, ale i podstawowa bariera pomiędzy źródłem leczniczego promieniowania, a wewnętrznymi tkankami. Jej dobra kondycja jest kluczowa dla właściwie przeprowadzonego procesu leczenia nowotworu. Jak o nią dbać i co należy wiedzieć o samym procesie leczenia?

Czym jest radioterapia?

W tej metodzie leczenia wykorzystuje się wysokie dawki promieniowania w celu eliminacji komórek nowotworowych i zmniejszania objętości guzów nowotworowych. Polega na uszkadzaniu DNA komórek nowotworowych, dzięki czemu ogranicza ich zdolność do namnażania się, jednocześnie spowalniając ich wzrost. Istnieje kilka typów radioterapii:

• EBRT – external beam radiation therapy (radioterapia wiązką zewnętrzną) – stosowana najczęściej, polega na skierowaniu promieniowania ze źródła znajdującego się poza ciałem. Gdy pacjent leży, urządzenie może się poruszać wokół pacjenta, by atakować komórki z różnych kierunków.
• Internal radiation therapy (brachyterapia) – materiał radioaktywny umieszczany jest wewnątrz ciała pacjenta, ale w pobliżu miejsca występowania komórek nowotworowych. Umożliwia podanie wysokiej dawki promieniowania w niewielkim obszarze ciała.
• Systemic radiation therapy (radioterapia ogólnoustrojowa) – pacjent połyka lub jest mu wstrzykiwana substancja radioaktywna. Przemieszcza się ona po organizmie, atakując komórki nowotworowe. Może to być np. jod w leczeniu nowotworów tarczycy.

W zależności od przypadku i jego złożoności, radioterapia może być zalecona jako podstawowa lub uzupełniająca metoda leczenia. W tym drugim przypadku może być uzupełnieniem dla zabiegu operacyjnego jako metoda wyniszczania pozostałych komórek nowotworowych. Raczej unika się stosowania jednocześnie chemioterapii i radioterapii, ponieważ ryzyko wystąpienia działań niepożądanych obu typów leczenia sumuje się, aczkolwiek jeżeli personel medyczny w zakresie onkologii widzi tę ścieżkę jako najskuteczniejszą, może ją zalecić. Celem radio-chemioterapii jest bowiem zminimalizowanie ryzyka występowania przerzutów odległych, lecz preferowane jest w tym przypadku leczenie sekwencyjne lub osobne.

Zmiany skórne po radioterapii

To, jak radioterapia wpłynie na organizm i stan skóry, zależy od kilku czynników: dawki promieniowania, umiejscowienia nowotworu w ciele oraz ogólnego stanu zdrowia i indywidualnej wrażliwości na promieniowanie.

Jako że celem wiązki radioterapeutycznej jest precyzyjne niszczenie komórek nowotworowych, najczęściej nie da się uniknąć pewnego zniszczenia pobliskich tkanek. Ponadto, typowym skutkiem ubocznym radioterapii jest zmęczenie pacjenta. Może ono wynikać z wysiłku, jaki organizm wkłada w regenerację po sesji radioterapeutycznej. Warto również pamiętać o nierzadkich w przypadku leczenia radioterapeutycznego skutkach ubocznych w zakresie konkretnych układów, np. pokarmowego. Do najczęstszych należą: wymioty, nudności, zmiany apetytu, duszności, trudności z oddychaniem, problemy z libido i dysfunkcje seksualne.

Do typowo radioterapeutycznych działań niepożądanych leczenia należą zmiany skórne wynikające z zastosowania wysokiego promieniowania. Noszą one wspólną nazwę popromiennego zapalenia skóry i mogą obejmować:

• Podrażnienie z zaczerwienieniem przypominające rumień słoneczny po opalaniu na skutek zwiększenia przepływu krwi w miejsce podania wiązki. Jest to 1 stopień popromiennego zapalenia skóry.
• Łuszczenie i suchość, czyli objawy przypominające łuszczycę i egzemę. Objawy te wynikają z zaburzonej zdolności skóry do zachowania wilgoci oraz uszkodzenia bariery hydro-lipidowej. Ten etap to 2 stopień.
• Złuszczanie na mokro polega na tym, że po odejściu wierzchniej warstwy skóry ukazuje się płyn surowiczy, a skóra może zacząć łuszczyć się również w głębszych warstwach. Jest to stopień 3. W stopniu 4 mamy do czynienia z martwicą.

Swędzenie jest typowe dla procesów regeneracyjnych po uszkodzeniu skóry występuje nie tylko w przypadku radioterapii, ale też przy innych okazjach. Wynika z gojącego się stanu zapalnego. Pęcherzyki, owrzodzenia występują najczęściej przy wysokich dawkach i u osób szczególnie wrażliwych na promieniowanie. Jeżeli radioterapia trwa długo, na skórze mogą wystąpić zmiany długoterminowe: zwłóknienie skóry, zmiany w gruczołach potowych, a także pojawić się mogą zmiany pigmentacyjne.

Jak pielęgnować skórę po radioterapii?

Pielęgnacja skóry kosmetykami po radioterapii jest niezbędna w procesie leczenia, ponieważ zwiększa odporność skóry, wspiera jej funkcje ochronne, a także przyczynia się do zmniejszenia dyskomfortu terapii, a ten aspekt jest kluczowy dla chęci pacjenta do jej kontynuowania. W obszarze leczenia skóra jest bardzo wrażliwa, dlatego ból, pieczenie i swędzenie oraz uczucie ściągnięcia, które się przedłużają mogą zniechęcać do kontynuacji leczenia.

Oczyszczanie

Proces oczyszczania powinien przebiegać łagodnie i delikatnie z użyciem wody niegorącej i produktów pozbawionych silnych konserwantów oraz substancji zapachowych. Nie należy stosować kosmetyków wykazujących jakiekolwiek działanie złuszczające, zawierające alkohol czy substancje głęboko oczyszczające. Nie używa się gąbek ani szczotek do mycia. Po umyciu skórę należy osuszać za pomocą miękkiego ręcznika, a nie pocierać. Prysznice wydają się być bardziej higieniczną opcją dla osób poddawanych leczeniu onkologicznemu.

Skóra po radioterapii – czym smarować?

W przypadku skóry poddawanej leczeniu radioterapeutycznemu ważne jest nawilżanie zarówno czynne, jak i bierne. Sprawdzi się tutaj alantoina i nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6, a także olej lniany. Nierzadkie w tego typu preparatach są emolienty, których zadaniem jest nie dopuścić do odparowania wilgoci. Dopuszczalne są niektóre substancje przeciwzapalne, które nie dopuszczają do rozwinięcia się zakażeń skóry, np. ektoina czy nagietek lekarski. Substancje hydrofilowe pomogą związać cząsteczki wody i doprowadzić je do skóry, by przywrócić poziom nawilżenia. Mogą to być kwas hialuronowy, skwalan czy aloes.

Dobranie odpowiednich kosmetyków po czy w trakcie radioterapii może nastręczać nie lada trudu. Z pomocą może przyjść cały czas poszerzająca się oferta kosmetyków formułowanych pod specyficzne potrzeby pacjenta onkologicznego, w tym produkty w aerozolu (np. spray na skórę po radioterapii Onco Dermline), których nie trzeba wcierać w skórę. Możemy również zapytać radioterapeutę w swoim ośrodku zdrowia, który z pewnością będzie w stanie doradzić odnośnie właściwego produktu.

Oparzenia po radioterapii a nadkażenie bakteryjne

Jeżeli w przebiegu popromiennego zapalenia skóry dochodzi do nadkażenia ran bakteriami, może być konieczne zastosowanie maści z kortykosteroidami na receptę lub nawet maści z antybiotykiem. W tym przypadku warto zdać się na poradę lekarza, ponieważ zakażenie bakteryjne może odsunąć w czasie podanie kolejnej dawki wiązki, a także wymagać może nieco czasu regeneracji po antybiotykoterapii.

Domowe sposoby na oparzenia po radioterapii

W domowym zaleczaniu zmian skórnych po radioterapii warto trzymać się kilku zasad.

Skórę poddawaną radioterapii powinno się chronić przed nasłonecznieniem, ponieważ może ono dodatkowo przesuszać skórę, powodować oparzenia i prowadzić do stanu zapalnego. Nie sprawdzą się również kosmetyki i substancje stosowane standardowo po nasłonecznieniu, czyli żele aloesowe zawierające dodatkowe składniki chłodzące, np. mentol.

Na skórę poparzoną nie powinniśmy nakładać kosmetyków, które stosowane są w innych okresach życia. Mogą one być perfumowane, zawierać barwniki i dodatkowe konserwanty oraz alkohol. Najlepiej odłożyć je na czas po zakończeniu leczenia i zregenerowaniu skóry.

W czasie leczenia radioterapią warto postawić na luźne ubrania wykonane z naturalnych, przewiewnych materiałów, które nie będą prowadziły do nadmiernego pocenia i odparzeń.