Wątroba u człowieka – jaką ogrywa rolę w organizmie i co jej szkodzi w szczególności?

Jest to największy gruczoł w organizmie. Niezwykle istotny z punktu widzenia roli, którą odgrywa, dlatego warto uzbroić się w podstawową wiedzę na temat tego, jak pracuje i jak o niego dbać. Wątroba u człowieka wpływa bowiem niemal na wszystkie funkcje życiowe. Co warto o niej wiedzieć?

Wątroba u człowieka – budowa

Znajduje się w prawej, górnej części jamy brzusznej między przeponą a żołądkiem, jelitami i nerkami. Nieotłuszczona wątroba powinna ważyć około 1,5 – 2 kilogramów u zdrowego dorosłego człowieka. Zbudowana jest z dwóch płatów podzielonych na osiem segmentów, które dalej dzielą się na 1000 małych zrazików. Łączą się one z naczyniami, tworząc przewód wątrobowy. To on transportuje żółć do pęcherzyka żółciowego i dwunastnicy. Do wątroby krew doprowadzają dwa główne naczynia: tętnica wątrobowa (z krwią natlenowaną) oraz żyła wrotna wątrobowa (z krwią bogatą w składniki odżywcze). W każdym momencie dnia wątroba magazynuje, metabolizuje i przerabia około 13% całej zawartości krwi organizmu. Położenie wątroby zapewnia optymalne działanie całego układu pokarmowego.

Funkcja wątroby w organizmie

Tak naprawdę wątroba odpowiada za większość procesów metabolicznych organizmu. Nie jest w żadnym stopniu mniej ważna niż inne organy jak serce, mózg czy nerki. Jest filtrem, magazynem, metabolitem i narządem do zadań specjalnych w sytuacjach dla organizmu kryzysowych. Utrzymanie jej w dobrym zdrowiu jest istotne z punktu widzenia niemal każdej funkcji życiowej. Za co odpowiada wątroba w organizmie?

• Magazynuje nadmiar niektórych substancji pokarmowych na później

Gdy w organizmie zabraknie węglowodanów jako źródła energii, wątroba uwalnia glikogen, który pozwala mu spełniać wszystkie funkcje życiowe. Ma to również odniesienie do niektórych witamin i minerałów, które mogą być niezbędne później.

• Usuwa toksyny z organizmu

Przetwarza wszelkie substancje, które trafiają do układu pokarmowego i usuwa z nich toksyny. Część z nich trafia do żółci, a część do krwi. W drugim przypadku w nerkach przetwarzane są na mocz i w ten sposób usuwane z ciała. Dzieje się tak na przykład w przypadku metabolizmu białek. Gdy dieta jest zbyt obfita w białko, w procesie jego trawienia powstaje zbyt duża ilość aminokwasów, które przekształcają się w toksyczny amoniak. Wątroba metabolizuje go w mocznik, który usuwany jest z moczem.

• Trawi tłuszcze

Wątroba jest kluczowa w trawieniu tłuszczów pozyskiwanych z diety. Dzięki temu są łatwiej strawialne i przechowywane jako późniejsze źródło energii, a ich nadmiar usuwany poprzez żółć z kałem.

• Zapewnia prawidłowe funkcjonowanie organizmu

Wątroba bierze udział w metabolizowaniu witamin i minerałów. Te, które nie wchłaniają się w żołądku, trafiają właśnie do niej, gdzie są przekształcane w związki łatwo przyswajalne w jelitach. Narząd ten jest również niezbędny do prawidłowego krzepnięcia krwi, ponieważ syntetyzuje potrzebne do tego białka. Tworzy również czynniki odpornościowe, dlatego zdrowa wątroba to większa szansa na zwalczanie infekcji. Nie mogłaby ona jednak spełniać swoich funkcji bez substancji, która pomaga odciągać produkty przemiany materii do jelit – żółci.

Za co odpowiada wątroba – produkcja żółci

Zdrowie wątroby jest kluczowe dla utrzymania prawidłowego funkcjonowania całego ciała. Reguluje niemal wszystkie substancje chemiczne w organizmie, a żółć przez nią wytwarzana jest niezbędna do trawienia. Ta niezwykle istotna dla nas substancja produkowana jest przez hepatocyty, komórki wątrobowe, przechowywana w pęcherzyku żółciowym, a w razie potrzeby transportowana do dwunastnicy. Dzieje się to gdy trzeba:

• odprowadzić toksyny z organizmu, rozłożyć tłuszcze i wspomóc prawidłową pracę enzymów trawiennych oraz
• przetransportować niepotrzebne nam produkty przemiany materii do jelit, gdzie przetwarzane są na kał i usuwane z organizmu
• przetransportować niektóre witaminy, które wchłaniane są dopiero w jelicie.

Toksyny, które usuwane są z wątroby to między innymi substancje powstałe z trawienia leków i używek i nadmierny tłuszcz z pokarmów.

Powikłania funkcji żółci

Zdarza się, że dochodzi do nieprawidłowości przy pracy żółci, np. jej wyrzutu do żołądka. Bywa tak po operacjach usunięcia pęcherzyka lub jeśli odźwiernik – granica między dwunastnicą a żołądkiem zostaje poluzowany. Żółć może niekiedy być wyrzucana nawet do przełyku. Przy ostrym zatruciu pokarmowym lub ciężkich wymiotach zdarzyć się może również wymiotowanie żółcią. Może to być powikłanie na przykład po operacji zmniejszenia żołądka (w której skrócona zostaje droga żołądek-jelita lub w wyniku niektórych innych operacji przewodu pokarmowego.

Innym powikłaniem funkcji żółciowych jest cholestaza. Jest to nic innego jak zastój żółci, do którego dochodzi, gdy zaburzona jest funkcja jej wytwarzania lub transportowania z pęcherzyka. Najczęstszym objawem, widocznym na pierwszy rzut oka, jest żółtaczka – wyraźne zażółcenie skóry, a także zmiany w wyglądzie kału, moczu (bardzo ciemny) oraz niewyjaśnione inaczej swędzenie skóry. Cholestaza jest niebezpieczna dla zdrowia, ale zagraża szczególnie kobietom w ciąży, dlatego jest wskazaniem do wcześniejszego jej rozwiązania, najczęściej poprzez cesarskie cięcie.

Jak dbać o wątrobę – czego unikać?

Przy stosowaniu zbilansowanej i zdrowej diety wątroba bez problemu radzi sobie ze swoją rolą i spełnia ją znakomicie. Pomijając genetyczne uwarunkowania, które mogą jej utrudniać pracę, nie ma wskazań do tego, aby cokolwiek złego się z nią działo. Również jednorazowe pozwolenie sobie na wieczór z alkoholem czy ciężkostrawne posiłki raz na jakiś czas nie powinny jej zaszkodzić. W takich przypadkach w zasadzie wątroba oczyszcza i regeneruje się sama. Jednak długotrwałe czynniki ryzyka, z których nieraz nawet nie zdajemy sobie sprawy, mogą ją bardzo obciążyć, co z czasem widoczne będzie w badaniach. Co szkodzi wątrobie?

Alkohol

Jest to zdecydowanie najczęściej stosowana używka w cywilizowanym społeczeństwie, nieodzowny towarzysz meczy piłkarskich w telewizji, spotkań z przyjaciółmi, wieczorów przy grillu i wszelkiego rodzaju biesiad. W niewielkich ilościach nie szkodzi, a pozwala się rozluźnić i cieszyć wspólnym towarzystwem. Jednak wątroba wcale tak pozytywnego stosunku do alkoholu nie ma. Wręcz przeciwnie, alkohol jest dla niej toksyczny. Dlaczego?

Rolą wątroby jest rozłożyć i odfiltrować substancje znajdujące się we krwi z pożywienia, w tym również alkoholu. Im wyższa jego zawartość we krwi, tym dłużej wątroba musi pracować ponad swój standard, aby go przetworzyć, przy czym moce wątrobowe w odniesieniu do alkoholu również mają swoje granice. Odurzenie jest oznaką, że wątroba nie mogła sobie jednorazowo poradzić z porcją spożytego alkoholu, dlatego krążył on we krwi na tyle długo, że zacząć oddziaływać już na mózg. Jednak alkohol przede wszystkim niszczy komórki wątrobowe – za każdym razem, gdy jest wypijany, część z nich obumiera. Dlatego przewlekłe picie alkoholu z czasem musi doprowadzić do chorób wątroby, m.in. marskości.

Papierosy

Pomimo wszechobecnej i ogólnodostępnej wiedzy na temat szkodliwości palenia, wciąż jest ono niezwykle popularne. Jedni palą z powodu stresu, inni – towarzysko. Pomijając fakt, że palenie tytoniu nie ma absolutnie żadnego pozytywnego wpływu na organizm, jest ono niezwykle szkodliwe dla wątroby. Każdy papieros to kilka tysięcy substancji chemicznych, które nie powinny mieć prawa znaleźć się w organizmie. Tutaj cały ciężar ich przetrawienia i usunięcia z ciała spada na wątrobę. Badania dowiodły, że palenie papierosów zwiększa ryzyko zachorowania na niealkoholowe stłuszczenie wątroby.

Leki

Społeczeństwo cywilizowane jest coraz bardziej nastawione na leki. Wynika to ze sposobu życia, odżywiania się i faktu, że diagnostyka jest na wystarczająco dobrym poziomie, aby niektóre schorzenia wyłapać i leczyć relatywnie wcześnie. Jednak leki, chociaż przydatne, zawierają nieraz substancje lecznicze i pomocnicze, które nie zawsze dobrze działają na wątrobę. Związki terapeutyczne są w wątrobie metabolizowane, aby mogły odgrywać swoją rolę, jednak wszystko inne musi zostać przetrawione i odprowadzone z organizmu. Duża ilość leków oznacza dużą ilość potencjalnie toksycznych substancji. Ponadto mieszanie alkoholu z lekami jest wyjątkowo niefortunnym pomysłem. Nie tylko nadwyrężają one wątrobę, ale i tworzą toksyczne związki, które powodują jeszcze większe uszkodzenia tego organu.

Niewłaściwa dieta

Jest to z pewnością główny czynnik występowania różnorodnych dolegliwości chorobowych. Do grzechów głównych popełnianych wobec wątroby należy z pewnością przyjmowanie żywności wysoko przetworzonej, w tym również fast foodów, nasyconych kwasów tłuszczowowych i cukrów prostych w nadmiernej ilości i przejadanie się.

Cukry na pewno potrzebne są do wytwarzania energii dla organizmu, więc jako takie nie powinien być całkowicie eliminowany z diety. Jednak cukry proste, w szczególności sacharoza to szkodnik, który powinien być wykluczony lub chociaż minimalizowany w diecie. Nadmiar cukru magazynowany jest w wątrobie. Zostanie uwolniony w postaci glikogenu w okresie głodu i niedoboru, aby organizm mógł funkcjonować. Problem pojawia się, gdy jest go za dużo, ponieważ obciąża on narząd i nie pozwala mu wydajnie pracować. To wtedy właśnie się odkłada w postaci tkanki tłuszczowej, również wokół samej wątroby.

Żywność wysoko przetworzona jest pozbawiona wszelkich witamin i minerałów. Niestety, nie wnosi ona nic do organizmu poza pustymi kaloriami, które nie dają nam nic poza niezdrowym tłuszczem, cukrem i solą. Powoduje ona otyłość, która zdecydowanie wątrobie nie służy.

Nasycone kwasy tłuszczowe nie mogą być całkowicie wyeliminowane z diety, ponieważ one również pełnią swoją w niej funkcję. Są źródłem energii, pomagają również rozpuszczać się niektórym witaminom. Tworzą podskórną tkankę tłuszczową, która niczym poduszka jest niezbędna do ochrony narządów wewnętrznych przed uszkodzeniami. Nie pozwalają się one również organizmowi wychłodzić. Jednak nadmiernie spożywane nie są odpowiednio przez wątrobę trawione i przyczyniają się do tworzenia opornej na spalanie tkanki tłuszczowej oraz do chorób serca i mózgu.

Sól zawiera sód – pierwiastek niezbędny do utrzymania prawidłowej gospodarki wodnej organizmu. Dlatego całkowite jej wykluczenie może wyrządzić więcej szkody niż pożytku. Jednak w Polsce i innych krajach europejskich, a także w Stanach Zjednoczonych spożywa się jej zdecydowanie za dużo. Sól w nadmiarze prowadzi do obumarcia komórek wątroby, zmniejsza liczbę nowo powstających, przyczynia się do powstawania tkanki włóknistej.

Regeneracja wątroby – dieta

Ryzyko degeneracji wątroby, a więc uszkodzenia jej w wyniku długotrwałych negatywnych czynników można zmniejszyć dzięki diecie. Dieta jest zdecydowanie podstawowym czynnikiem wpływającym na stan zdrowia wątroby. Nie obciąża jej, a nieraz i wspomaga jej pracę. W jaki sposób?

Zjedzenie raz na jakiś czas tłustego posiłku, dania wysoko przetworzonego czy ciasta nie zaszkodzi wątrobie, jeśli nie jest ona obciążona genetycznymi dolegliwościami. W zasadzie każdy, kto nie ma przeciwwskazań może pozwolić sobie na drinka, skrzydełka z sieci gastronomicznej, czy sernik. Natomiast równowaga w jedzeniu to jest to, co kocha wątroba. Jeśli pozwalamy sobie na grzeszki, podziała to dobrze na psychikę, jednak trzeba to potem wyrównać. Na przykład:

posiłek z tłustym kawałkiem mięsa (schabowy, żeberka, boczek) należy okrasić świeżymi owocami, pełnymi witamin i antyoksydantów,

tłuszcze nasycone zminimalizować do niezbędnego minimum, a zwiększyć ilość tłuszczy nienasyconych, będących źródłem kwasów omega-3 i omega-6. Należą do nich oleje tłoczone na zimno, orzechy, pestki,

unikanie tłuszczy trans, nawet pod postacią kreowanych na zdrowe margaryn i smarowideł,

rezygnacja z ciężkostrawnych sosów na rzecz lekkich dressingów,

zastępowanie nadmiaru soli ziołami i przyprawami, które wątrobie nie szkodzą,

częstsze gotowanie na parze, pieczenie, duszenie bez nadmiaru tłuszczu. Tłuszcze ponadto warto dodawać do gotowych dań zamiast na samym początku, ponieważ minimalizujemy ryzyko przekształcenia ich w tłuszcze trans,

dodawanie warzyw, najlepiej w najmniej przetworzonej postaci, do każdego posiłku,

zastępowanie słodzonego nabiału naturalnym i ewentualne dodawanie do niego świeżych owoców, pestek i orzechów,

zmniejszenie porcji zjadanego czerwonego mięsa na rzecz białego lub ryb,

warto również pamiętać, że ziemniaki w jadłospisie nie liczą się jako warzywo, a jako produkt skrobiowy, nie zastąpi on więc części dziennej porcji jarzyn.

Ciekawą i dobrą informacją dla statystycznego Polaka może być fakt, że czarna kawa może mieć w istocie ochronny wpływ na wątrobę. Wykazano, że kofeina w niej zawarta zwiększa liczbę enzymów trawiennych, co przyczynia się do lepszego trawienia. Co więcej, kofeina wpływa na zmniejszenie ryzyka zachorowania na niealkoholowe stłuszczenie wątroby lub jej zwłóknienie. Ochronny wpływ wykazano również u osób z insulinoopornością. Niestety za mało jest jeszcze danych, by to samo stwierdzić w odniesieniu do czarnej herbaty, jednak w badaniach z kawą oraz herbatą, wyniki również były obiecujące.

Przy stosowaniu zdrowej i zbilansowanej diety, wątroba będzie funkcjonowała i pracowała zupełnie normalnie. Warto jednak czasem wykonać badania diagnostyczne, aby sprawdzić jej stan, ponieważ mogą być potrzebne leki lub suplementy na jej regenerację.

• problemy z wątrobą • co pomaga na wątrobę • preparaty na wątrobę • nafld • ból wątroby po jedzeniu