Zespół popunkcyjny – dlaczego występuje i jak sobie z nim poradzić?

Punkcja lędźwiowa to zabieg wykonywany przy niektórych operacjach oraz badaniach. Wymaga od pacjenta, aby był przez pewien czas unieruchomiony lub całkowicie znieczulony, natomiast tym, co wielu tak naprawdę doskwiera jest tak zwany zespół popunkcyjny. Czy występuje zawsze, z czego wynika i czy można go w jakikolwiek sposób „wyleczyć”?

Punkcja lędźwiowa

Punkcją lędźwiową nazywamy zabieg, w którym w rdzeń kręgowy pacjenta wbijana jest igła. Punkcja – czyli punktowe nakłucie, wykonywane jest jako element znieczulenia podpajęczynówkowego czy zewnątrzoponowego (np. przy operacjach, w których pacjent może być świadomy – cięciach cesarskich) lub badania polegającego na pobraniu płynu mózgowo-rdzeniowego.

Punkcję można przeprowadzić na pacjencie znieczulonym ogólnie i tak się dzieje w przypadku małych dzieci lub pacjentów wyjątkowo denerwujących się całą procedurą. Można ją również przeprowadzić na osobach nieśpiących, po uprzednim znieczuleniu miejsca wkłucia i podaniu leków uspokajających. Starsze dzieci, młodzież i osoby dorosłe, a także kobiety w ciąży przygotowywane do cięcia cesarskiego, mogą punkcję mieć przeprowadzoną w stanie świadomości.

Sama punkcja nie trwa długo. Po wkłuciu wprowadza się do kręgosłupa leki znieczulające lub pobiera płyn mózgowo-rdzeniowy, następnie zabezpiecza się je opatrunkiem. Badanie płynu mózgowo rdzeniowego odbywa się w pozycji leżącej bocznej, natomiast wkłucie do znieczulenia przed cięciem cesarskim odbywa się na siedząco.

Zespół popunkcyjny – objawy

Zespół popunkcyjny nie jest chorobą, a raczej zbiorem objawów, które z czasem mijają. Jego przyczyny nie są jeszcze do końca przez medycynę poznane, ale uważa się, że wynika z faktu, iż w oponie twardej – jednej ze struktur kręgosłupa, nagle zmniejsza się objętość płynu. Rozszerzone naczynia naciskają na naczynia nerwowe. Zmienia się ciśnienie, a to powoduje szereg powikłań popunkcyjnych w procesach regulowanych przez mózg. Stąd objawy zespołu popunkcyjnego mogą dotyczyć zarówno obszaru głowy jak i nóg czy nawet brzucha. Na szczęście, choć są one dotkliwe dla osoby je odczuwającej, i tak tez wyglądają z zewnątrz, najczęściej nie stanowią zagrożenia dla zdrowia.

Ból pleców po punkcji lędźwiowej

Samo miejsce wkłucia nie powinno boleć. Igła jest tak cienka, że skóra zostaje przerwana w bardzo małym stopniu. Ból w dolnej części pleców wynikać jednak może z niewygodnej pozycji, w której powinien pozostawać pacjent przez całą dobę (lub dłużej) po zabiegu.

Bóle kręgosłupa często promieniują do kończyn dolnych i górnych.

Ból głowy

Ból głowy po punkcji jest opisywany przez pacjentów jako nieporównywalny z żadnym innym. Zlokalizowany jest w części czołoweji potylicznej. Osoby doświadczające go mówią, że czują, jakby głowa miała im dosłownie eksplodować w krótkim czasie. Na szczęście nic takiego nie ma prawa się wydarzyć, ponieważ w głowie nie funkcjonuje żaden guz, tętniak czy innego rodzaju zagrożenie dla zdrowia.

Bólowi głowy towarzyszy często światłowstręt, zawroty oraz uczucie ciężkości. Z tego względu nieraz pacjentowi ciężko jest nawet utrzymać głowę w pozycji pionowej.

Ból brzucha

Bóle brzucha zdarzają się w zespole popunkcyjnym szczególnie jeśli układ pokarmowy jest nieodpowiednio stymulowany złą dietą. Brak ruchu po punkcji nie sprzyja bowiem prawidłowej pracy jelit. Ból brzucha nie wynika bezpośrednio z punkcji, lecz może u niektórych osób być częścią zespołu.

Nudności i wymioty

Bardzo często u osób z zespołem popunkcyjnym występują silne nudności, a nawet wymioty. Nie sa one wyznacznikiem żadnego rodzaju zatrucia bakterią czy wirusem. Same w sobie mogą nie być zagrażające zdrowiu, pod warunkiem, że nie prowadzą do odwodnienia. Wymioty zdarzają się przede wszystkim przy pionizacji.

Zespół popunkcyjny – jak długo trwa

Zespół popunkcyjny może trwać od jednego do nawet siedmiu dni, w zależności od stopnia nasilenia objawów. Z pewnością jeśli pacjent nie jest w stanie w ogóle funkcjonować w pozycji pionowej i potrzebuje otrzymywać kroplówkę, nie zostanie wypuszczony do domu. Jeśli większość objawów ustąpiła i może dalej odpoczywać w domu, jest to preferowana przez personel medyczny droga. W swoim własnym środowisku często szybciej dochodzimy do siebie oraz nie narażamy się na dodatkowe infekcje.

W rzadkich przypadkach odnotowało się u pacjentów zespół trwający nawet do kilku miesięcy.

Zespół popunkcyjny – zapobieganie

Dobra informacja jest taka, że konieczność przeprowadzenia zabiegu punkcyjnego nie oznacza automatycznie, że wystąpi u pacjenta zespół popunkcyjny. Można mu spróbować zapobiec i często się to udaje.

Warunkiem zminimalizowania ryzyka wystąpienia zespołu popunkcyjnego jest odpowiednie nawodnienie organizmu po zabiegu i pozostawanie w pozycji leżącej przez 24 godziny po nim. Chodzi głównie o niepodnoszenie głowy, nie używanie wysokich poduszek oraz nie pionizowanie górnej części łóżka.

Pacjent przed i po punkcji otrzymuje kroplówkę celem zwiększenia objętości płynów w organizmie.

Zespół popunkcyjny – powikłania

Sam zespół popunkcyjny nie stanowi zagrożenia dla zdrowia i życia, ale nieodpowiednie postępowanie z nim może mieć przykre konsekwencje. Szczególnie wymioty mogą doprowadzić do odwodnienia, które zaburza pracę całego organizmu i nieraz wymaga interwencji lekarskiej.

Jeżeli zespół popunkcyjny zdarzy się w szpitalu podczas wykonywania na pacjencie serii badań, może on wydłużyć cały pobyt w szpitalu ze względu na brak możliwości chodzenia czy nawet poruszania się pacjenta na wózku. Objawy są bowiem równie silne u pacjentów, którzy siedzą, jak i stoją lub chodzą.

Rzadko, choć się to zdarza, po punkcji lędźwiowej mogą wystąpić takie powikłania jak zapalenie opon mózgowych lub krwiak podpajęczynówkowy.

Zespół popunkcyjny – leczenie i postępowanie pacjenta

Chociaż nie istnieje jeden uniwersalny lek na zespół popunkcyjny, medycyna zna sposoby na złagodzenie niektórych jego objawów. Stosuje się je w zależności od stopnia ich nasilenia.

Podstawowym sposobem na zniwelowanie bólu i zawrotów głowy jest położenie się do łózka z maksymalnie komfortowym horyzontalnym ułożeniem wezgłowia i poduszki. Pacjent, gdy podnosi się i czuje, że ból staje się nie do zniesienia, instynktownie szuka pozycji leżącej, aby sobie ulżyć i tak właśnie powinien postępować. Od osoby pracującej może to wymagać zwolnienia z pracy, a od ucznia – z uczęszczania na zajęcia w szkole.

W szpitalu możliwe jest też otrzymanie leków przeciwbólowych odpowiadających wiekowi i stanowi zdrowia pacjenta. Najczęściej są to paracetamol, ibuprofen, ketoprofen czy no-spa.

W niektórych przypadkach pacjentowi, szczególnie młodemu, podaje się zwiększoną ilość płynów w kroplówce. Po podaniu kroplówki objawy bólowe dość szybko ustępują i pacjent może spokojnie odpocząć.

Częstym zabiegiem, który ma pomóc uporać się z zespołem popunkcyjnym jest zastosowanie łaty z krwi chorego. Od pacjenta pobiera się krew, którą następnie wstrzykuje się w miejsce nakłucia lędźwiowego celem wytworzenia skrzepu. Skrzep ten ma spowodować wyrównanie ciśnienia. Zabieg ten stosuje się u pacjentów, u których leczenie zachowawcze nie daje pożądanych rezultatów.

Zalecenia po punkcji lędźwiowej – w domu

Gdy pacjent wróci do domu po zabiegu, może jeszcze nie czuć się do końca sobą. Dlatego głównym zaleceniem dla osoby po zabiegu czy badaniu jest, aby w miarę możliwości nie przemęczała się, jak najwięcej leżała i piła dużą ilość wody. Powinna również unikać dźwigania, nagłej zmiany pozycji i stosowała leki przeciwbólowe zgodnie z zaleceniem lekarza.