Zespół wstrząsu toksycznego – to trzeba wiedzieć

Panuje przekonanie, że zespół wstrząsu toksycznego występuje tylko u kobiet stosujących tampony, ale nie jest to prawdą. Chociaż rozwój medycyny znalazł sposoby na zmniejszenie liczby poważnych konsekwencji TSS oraz samych przypadków jego występowania, nadal się one zdarzają. W tym przypadku ważna jest przede wszystkim świadomość objawów oraz czynników ryzyka, bo leczenie musi zostać wprowadzone tak szybko jak tylko możliwe.

Wstrząs toksyczny – co to właściwie jest?

Stan zagrażający zdrowiu i życiu, ogólnoustrojowy, wywołany toksynami wydzielanymi przez bakterie powodujące nadmierną reakcję układu immunologicznego, przede wszystkim:

S.aureus (gronkowiec złocisty), która produkuje toksynę TSST-1 i enterotoksyny. Działają one jako superantygeny omijające regularne mechanizmy regulacyjne układu odpornościowego i prowadzą do aktywacji limfocytów T, a także nadmiernego wyrzutu cytokin.

S.pyogenes (paciorkowiec) działające w podobny sposób, co S.aureus, szybko wywołujące zatrucie organizmu.

Wstrząs toksyczny – nie tylko od tamponów

TSS (toxic shock syndrome) występuje, gdy bakterie znajdują się w środowisku sprzyjającym nadmiernemu namnażaniu się oraz produkowaniu przez nich toksyn, przez co wywołują ogólnoustrojowy stan zapalny. W szczególności ma to miejsce w środowisku o niskiej zawartości tlenu, np. w czasie menstruacji oraz w okresie okołoporodowym. Przyjęło się, że to tampony są najczęstszym powodem wystąpienia TSS, w ulotkach i na opakowaniach tych produktów również znajdziemy wyraźne ostrzeżenia przed wstrząsem. Jednak to nie sam fakt, że tampon został wprowadzony do dróg rodnych wywołuje wstrząs toksyczny, ale zadrapanie błon śluzowych i nadkażenie ich oraz/lub przedłużone przetrzymywanie tamponu w drogach rodnych, np. przez cały dzień lub w nocy. Powodem może również być niewłaściwe obchodzenie się z tamponem, tj. nieużycie go natychmiast po odwinięciu folii ochronnej czy zabrudzenie. Nie sam tampon jest zatem źródłem zakażenia.

W przypadku kobiet, które urodziły bądź poroniły, kolonizacja bakteryjna, szczególnie przy niedostatecznym oczyszczeniu jamy macicy czy przedostaniu się bakterii do niej podczas zabiegów medycznych, mogą powodować infekcje, a następnie wstrząs.

Jednakże nie jest to jedyna droga do wystąpienia wstrząsu toksycznego. Należą do nich:

• zakażenia śródoperacyjne, w których bakterie się namnażają w ranach
• W przypadku skaleczeń, ran i oparzeń, gdzie bakterie mają ułatwiony dostęp do tkanek.

Martwicze zapalenie powięzi (necrotising fasciitis) jest bardzo intensywnie postępującą infekcją w tkankach głębokich, prowadzącą najczęściej do sepsy lub TSS, wywołaną przez paciorkowca. Gdy bakteria wnika do głębokich warstw tkanek poprzez np. skaleczenie czy ranę chirurgiczną, gdzie brakuje tlenu, namnażają się one do dużych ilości, sprzyjając uwalnianiu przez nie toksyn. Niektóre z nich mogą funkcjonować w tkankach jako superantygeny, które sprawnie omijają typowe mechanizmy obronne układu odpornościowego i powodując nadmierną produkcję limfocytów T oraz cytokin. To właśnie skutkuje wystąpieniem zespołu wstrząsu toksycznego. W związku z tym naczynia krwionośne się rozszerzają, a ich ściany stają się bardziej przepuszczalne dla wycieku osocza, co prowadzić może do gwałtownego obniżenia ciśnienia krwi oraz utraty płynów i niewydolności wielonarządowej. W efekcie dochodzi do martwicy i zniszczenia tkanek, a sama infekcja bardzo szybko się rozprzestrzenia.

Wstrząs toksyczny – objawy

Symptomy wstrząsu toksycznego można podzielić na etapy, dzięki czemu istnieje możliwość odpowiednio szybkiej reakcji, by potencjalnie uchronić się przed konsekwencjami dla zdrowia i życia. Musi one jednak być szybka i adekwatna. Przede wszystkim pamiętać należy, że TSS ma nagły początek – nie rozwija się powoli, ale samo wystąpienie infekcji z pewnością u większości osób daje się zauważyć. Do objawów, na które trzeba zwrócić uwagę, należą: wysoka od samego początku, gorączka, tj. powyżej 39 stopni, objawy grypopodobne (dreszcze, osłabienie, bóle mięśni), ból głowy, gardła czy nudności, wymioty oraz biegunka. Tego typu objawy można z łatwością pomylić z innymi infekcjami, dlatego osoba ich doświadczająca powinna zastanowić się, czy nie znajduje się w grupie ryzyka wystąpienia TSS: nie skaleczyła się ostatnio, a być może ta rana nie została odpowiednio oczyszczona, nie zakładała tamponu lub tamponady do tamowania krwotoku przez długi czas, nie przechodziła ostatnio zabiegów medycznych, również u stomatologa. Słowem: czy nie było okazji, w którym bakterie mogły nie tyle przedostać się do organizmu, a następnie zacząć się w nim namnażać.

W ciągu kilku kolejnych dni dochodzi do rozwoju objawów polegających na silnym obniżeniu ciśnienia krwi i towarzyszącym mu: zawrotów głowy i omdleń, wysypki przypominającej oparzenie słoneczne, tj. nie punktowej, a rozlanej, rumieniowej i najczęściej pojawiającej się na kończynach – dłoniach i stopach, przekrwienia błon śluzowych: oczu, gardła, jamy ustnej, oraz obrzęku stóp i dłoni.

W następnym etapie dochodzi do niewydolności narządowej oraz samego wstrząsu. Wtedy przestają pracować narządy wydalnicze: nerki, wątroba czy płuca, dochodzi do zaburzeń świadomości, drgawek, dezorientacji, skóra zaczyna się łuszczyć, i wreszcie następuje wstrząs septyczny.

Czym jest wstrząs septyczny?

Wstrząs septyczny bezpośrednio zagraża życiu, ponieważ infekcja prowadzi do niekontrolowanego stanu zapalnego, poważnego zaburzenia pracy naczyń krwionośnych wraz z niedostatecznym obiegiem krwi i następującą w jego wyniku niewydolnością narządów wewnętrznych. Charakteryzuje się ciężkim przebiegiem, brakiem reakcji na niektóre metody leczenia, w tym podawanie płynów, stałą hipotensją czy kwasicą mleczanową.

Zespół wstrząsu toksycznego – leczenie

Wstrząsu toksycznego nie da się i nie leczy się w domu – o tym należy pamiętać przede wszystkim. Żadne antybiotyki powszechnie dostępne na receptę od lekarza z teleporady sobie z nim nie poradzą, bo konieczne jest leczenie szpitalne. Dlatego w przypadku złego samopoczucia w przebiegu objawów grypopodobnych zaleca się konsultację lekarską wraz z dokładnym wywiadem dotyczącym chociażby niedawnych zabiegów czy aplikacji tamponu, szczególnie jeśli testy infekcyjne domowego użytku dają negatywny wynik. Jeżeli osoba chora lub jej towarzysz chociażby podejrzewa zespół wstrząsu toksycznego, należy skontaktować się z SORem lub dzwonić po karetkę pogotowia.

Celem leczenia jest przede wszystkim eliminacja zakażenia, neutralizacja toksyn produkowanych przez patogen oraz stabilizacja parametrów życiowych (takich jak ciśnienie krwi, tętno, oddychanie) oraz ochrona organizmu przed postępem infekcji.

W leczeniu szpitalnym podaje się duże ilości płynów, by zapobiegać wstrząsowi wynikającemu z hipotensji i by podnieść ciśnienie krwi. Podaje się również leki obkurczające naczynia krwionośne, szczególnie jeśli organizm nie reaguje na płynoterapię.

Drugim najważniejszym elementem leczenia jest natychmiastowe dożylne podawanie antybiotyków – w pierwszej kolejności antybiotyki o szerokim spektrum działania, a w momencie, gdy patogen został zidentyfikowany, terapia staje się celowana.

Jeżeli źródłem zakażenia jest np. tampon czy inne ciało obce w jamie ciała, natychmiast jest ono usuwane. W przypadku ran, chirurgicznie się je oczyszcza lub drenuje. Może być konieczne leczenie bardziej radykalne, z usunięciem większych tkanek czy nawet kończyn włącznie.

W zależności od przypadku, stosuje się również tlenoterapię, wentylację mechaniczną, dializę czy podawanie immunoglobin.

TSS – konsekwencje dla zdrowia

Jako że wstrząs toksyczny jest zagrożeniem życia, należy poddać się jego leczeniu jak najszybciej. Mimo to, osobę go dotkniętą mogą spotkać konsekwencje zdrowotne, w tym bardzo poważne. Mogą to być np. amputacje lub utraty kończyn bądź palców z powodu niedokrwienia a następnie martwicy tkanek, zgorzeli. Może również wystąpić konieczność przeszczepu skóry po całkowitym wyeliminowaniu zakażenia.

TSS może również skutkować ciężką niewydolnością nerek, również z uwagi na ich niedotlenienie, a to prowadzić może do konieczności poddawania się dializie czy przeszczepowi. Uszkodzeniu mogą ulec także inne narządy, w tym wątroba, serce oraz płuca.

Zespół wstrząsu toksycznego u niektórych kończy się również zaburzeniami neurologicznymi i poznawczymi, tak zwaną „mgłą mózgową po TSS”. Oznacza to problemy z pamięcią i koncentracją, pogorszeniem funkcji poznawczych, czy neuropatią obwodową.

Na uwagę zasługują również skutki psychologiczne i emocjonalne związane z zachorowaniem na TSS. U osób, którym trzeba było amputować kończynę lub które utraciły ją w wyniku choroby, mogą występować objawy stresu pourazowego, zaburzenia nastroju, w tym zaburzenia o charakterze depresyjnym, lęki oraz napady paniki.