Mącznica lekarska – zastosowanie arctostaphylos uva ursi

Z mącznicy lekarskiej pozyskuje się liście, znane jako Uvae ursi folium. Zawarte w nich składniki aktywne wykazują właściwości przeciwbakteryjne, przeciwutleniające i przeciwzapalne. Surowiec może być wykorzystany do leczenia bakteryjnych zakażeń układu moczowego, a także trądziku pospolitego. Jest też składnikiem kremów wybielających przebarwienia. Jakie jeszcze ma zastosowania mącznica lekarska i w jakich preparatach można ją znaleźć?

Mącznica lekarska – opis rośliny

Arctostaphylos uva-ursi to łacińska nazwa mącznicy lekarskiej, choć niektórzy określają ją jako niedźwiedzie grono lub jagody niedźwiedzie. Krzewinkę charakteryzują płożące się gałązki, które są mocno rozgałęzione i ulistnione. Liście na wierzchu są ciemnozielone, a od spodu jaśniejsze – wyróżnia je widoczna siatka nerwów. Na końcu gałązek są drobne kwiaty zebrane w białe lub różowe grona. Roślina kwitnie od maja do czerwca, a jej owocem jest czerwona jagoda.

Mącznica lekarska – gdzie rośnie?

Roślina ta występuje w Europie, Azji i Ameryce Północnej i preferuje chłodny, umiarkowany klimat. W Polsce mącznicę lekarską można znaleźć na terenach nizinnych w północnej części kraju – najczęściej w suchych sosnowych borach. Roślina preferuje zakwaszoną glebę, dlatego można ją spotkać obok dróg.

Mącznica lekarska – kiedy zbierać?

W Polsce mącznica lekarska jest objęta ochroną częściową, co oznacza, że zbiór jest dozwolony tylko z odpowiednią zgodą (na przykład od Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska) i tylko na terenach, gdzie roślina występuje masowo. Liście pozyskuje się jesienią lub wczesną wiosną. Podczas zbiorów należy być ostrożnym, aby nie wyrwać całej rośliny ani nie uszkodzić jej gałązek. Zbieraniem liści mącznicy lekarskiej zwykle zajmują się zawodowi zbieracze, którzy pracują dla zakładów przemysłu zielarskiego. Z każdego stanowiska ścinają tylko część pędów, a następnie obrywają z nich liście. W tej sytuacji najlepiej jest zakupić w aptece preparaty zawierające mącznicę, na przykład w formie herbaty na pęcherz i nerki.

Liście mącznicy lekarskiej – jak ususzyć?

Zerwane z mącznicy liście rozkładamy na sicie lub pergaminie i suszymy naturalnie w zacienionym oraz przewiewnym miejscu. Do tego celu idealnie nada się strych. Możemy też skorzystać z suszarni lub piekarnika z uchylonymi drzwiczkami. We wspomnianych urządzeniach wystarczy ustawić temperaturę nie przekraczającą 50 stopni Celsjusza. Prawidłowo zebrane i wysuszone liście zachowają swój zielony kolor. Susz nie powinien być zanieczyszczony przez pokruszone gałązki. Tak przygotowane liście można przechowywać w szczelnych pojemnikach – najlepiej szklanych lub ceramicznych. Pamiętajmy, aby chronić susz przed działaniem promieni słonecznych.

Mącznica lekarska – składniki aktywne

Surowcem pozyskiwanym z mącznicy lekarskiej są jej liście. Do ich głównych składników czynnych zaliczamy: glikozydy fenolowe, zwłaszcza arbutynę oraz ich estry z kwasem galusowym. Należy też wspomnieć o garbnikach i flawonoidach. Kolejnymi godnymi uwagi składnikami aktywnymi są triterpeny, fenolokwasy oraz sole mineralne. W tym miejscu należy jednak podkreślić, że na skład chemiczny rośliny mają duży wpływ między innymi: lokalizacja geograficzna stanowiska zbioru, czynniki środowiskowe, różnice genetyczne, intensywność nasłonecznienia, a nawet wysokość nad poziomem morza.

Mącznica lekarska właściwości

Liście mącznicy lekarskiej mają właściwości ściągające, moczopędne, a także bakteriobójcze i przeciwdrobnoustrojowe. Tu warto podkreślić, że garbniki i kwasy organiczne działają też przeciwzapalnie. Kwas elagowy wykazuje między innymi właściwości, przeciwutleniające, przeciwalergiczne oraz przeciwmiażdżycowe. Mącznica lekarska zawiera flawonoidy, a wśród nich między innymi: hiperozyd, katechinę, a także rutynę i kwercetynę, mirycetynę oraz kemferol. Związki te wykazują silne działanie przeciwutleniające, bakteriobójcze, przeciwwirusowe oraz przeciwzapalne. Dzięki temu mącznica jest składnikiem preparatów wspierających układ moczowy, na przykład Femistina. Saponiny mogą działać antybakteryjnie i przeciwgrzybiczo, a także przeciwcukrzycowo oraz kardioprotekcyjnie.

Mącznica lekarska – na co pomaga?

Już w średniowieczu korzystano z właściwości moczopędnych mącznicy lekarskiej. Współcześnie ziołolecznictwo stosuje liście mącznicy podczas zakażeń bakteryjnych układu moczowego, między innymi do łagodzenia objawów zapalenia pęcherza, miedniczek nerkowych czy cewki moczowej. Zielarze sięgają po surowiec także w przebiegu biegunki lub zapalenia jelit. Przyjmuje się, że mącznica lekarska może być stosowana w terapii trądziku pospolitego z uwagi na jej działanie antybakteryjne. Dodatkowo dzięki obecności arbutyny wykazuje między innymi właściwości przeciwcukrzycowe i wybielające.

Mącznica lekarska na pęcherz

Mącznica lekarska zawiera arbutynę – związek, który w organizmie przekształca się w hydrochinon. Co warto podkreślić, hydrochinon wykazuje silne właściwości antyseptyczne. W związku z tym może być pomocny w zwalczaniu bakterii powodujących infekcje dróg moczowych. Dzięki temu mącznica wchodzi w skład leku Urofort. Dodatkowo roślina wykazuje właściwości moczopędne, przez co może być stosowana podczas usuwania nadmiaru wody z organizmu. Zawarte w niej taniny mogą przyczynić się do zmniejszenia stanów zapalnych w obrębie dróg moczowych.

Napar z liści mącznicy lekarskiej – przepis

Poniżej przedstawiamy recepturę na napar z mącznicy. Można go pomocniczo stosować podczas leczenia dróg moczowych, biegunki lub zakażenia jelit. Przed rozpoczęciem domowej kuracji zaleca się konsultację ze specjalistą i poinformowanie go o swoim stanie zdrowia oraz o przyjmowanych środkach.

Składniki

• 2 łyżki rozdrobnionych liści mącznicy lekarskiej
• 1 szklanka wrzątku

Przygotowanie

Suszone liście mącznicy lekarskiej wsypujemy do szklanki i zalewamy wrzątkiem. Całość przykrywamy spodkiem i odstawiamy na kwadrans. Po wskazanym czasie odcedzamy napój. Co 3 godziny możemy wypić po 1 do 2 łyżek naparu. W sytuacji, gdy domowa kuracja nie poprawi naszego stanu zdrowia lub go wręcz pogorszy, zalecany jest pilny kontakt z lekarzem.

Odwar z liści mącznicy lekarskiej – przepis

Domowy odwar z liści mącznicy można pomocniczo stosować jako środek odkażający drogi moczowe. Dodatkowo taki napój działa moczopędnie oraz zmniejsza ból podczas oddawania moczu. Podobnie, jak w przypadku naparu, przed zastosowaniem takiego specyfiku zalecamy kontakt z lekarzem bądź farmaceutą w celu wykluczenia ewentualnych skutków ubocznych.

Składniki

• 1 łyżka rozdrobnionych liści mącznicy lekarskiej
• 1 szklanka letniej wody

Przygotowanie

TDo rondelka wsypujemy susz i zalewamy go letnią wodą. Następnie całość doprowadzamy do wrzenia i zmniejszamy gaz. Po czym napój gotujemy pod przykryciem przez 5 minut. Na koniec zdejmujemy z ognia odwar i odstawiamy go na 15 minut. Napój możemy pic co 3 godziny, po 1 do 2 łyżek. W sytuacji, gdy nasz stan zdrowia po takiej kuracji nie ulegnie poprawie lub się pogorszy, należy jak najszybciej udać się do medyka.

Mącznica lekarska na przebarwienia

Melanina jest kolorowym pigmentem, który między innymi znajduje się w naszej skórze. A jego najważniejszą funkcją jest ochrona skóry przed promieniami UV oraz utrzymanie jej homeostazy. Efektem zaburzonego procesu syntezy melaniny mogą być przebarwienia. Stosowanie preparatów z mącznicą lekarską może je zminimalizować. Dzieje się tak za sprawą arbutyny, która zmniejsza produkcję melaniny. Przez to redukuje istniejące przebarwienia i wyrównuje koloryt skóry. W związku z tym nie dziwi fakt, że mącznica lekarska wchodzi w skład kremów wybielających przebarwienia, takie jak: piegi na twarzy i dekolcie, plamy starcze czy potrądzikowe zmiany koloru skóry.

Mącznica lekarska na pęcherz – przeciwwskazania i środki ostrożności

Zawarty w mącznicy hydrochinon w dużych ilościach może być toksyczny. W związku z tym zalecana jest ostrożność w tym zakresie. Mącznicy nie powinno używać się w znaczących ilościach, ani dłużej niż przez tydzień. Dodatkowo preparaty z omawianym surowcem nie są wskazane dla osób, które mają na niego uczulenie. Kobiety w ciąży lub karmiące piersią a także osoby mające problemy z nerkami lub wątrobą powinny skonsultować się z lekarzem przed rozpoczęciem kuracji mącznicą.

Mącznica lekarska jak stosować – podsumowane

W ostatnich latach zwiększyło się zainteresowanie mącznicą lekarską. Z uwagi na jej ograniczone występowanie w naturze została objęta częściową ochroną. Trwają prace nad uzyskaniem wydajnych metod jej uprawy. Mącznica lekarska zwyczajowo była stosowana podczas leczenia układu moczowego. Znana jest ze swoich właściwości ściągających i wybielających, dlatego jest używana do produkcji kosmetyków. Najnowsze badania dają nadzieję, że Arctostaphylos uva-ursi może być stosowana podczas leczenia Alzheimera, stwardnienia rozsianego czy choroby Parkinsona. Warto jednak podkreślić, że te informacje pochodzą z wstępnych badań i wymagają dalszej weryfikacji.

Źródła:

A. Zoń, B. Bacler-Żbikowsk, „Mącznica lekarska Arctostaphylos uva-ursi (L.) Spreng. – potencjał terapeutyczny oraz zastosowanie w medycynie i kosmetologii”, Państwowa Akademia Nauk Stosowanych w Krośnie, https://pans.krosno.pl/herbalism/wp-content/uploads/sites/55/2024/04/www-Macznica-lekarska-Arctostaphylos-uva-ursi-L.-Spreng.-%E2%80%93-potencjal.pdf, Dostęp dn. 23-12-2024

M. E. Senderski, „Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie”, Wydaw. Mateusz E. Senderski, Wydanie III, Podkowa Leśna 2017 r., str. 416-418