Próchnica butelkowa u dzieci – jak ją rozpoznać i skutecznie leczyć?
Próchnica butelkowa – co to?
W literaturze fachowej próchnica butelkowa bywa określana również jako próchnica wczesna, nursing bottle caries lub bottle caries syndrome. To agresywna forma próchnicy, charakteryzująca się szybkim i gwałtownym przebiegiem. Najczęściej rozwija się u dzieci poniżej 3. roku życia i zwykle atakuje górne zęby, na których pojawiają się smugi i przebarwienia.
Do rozwoju choroby może przyczyniać się m.in. długotrwałe podawanie dziecku słodzonych napojów w butelce lub kubku niekapku, a także smoczka zanurzanego w cukrze. Jedną z częstszych przyczyn jest także nocne karmienie mlekiem modyfikowanym, zwłaszcza u starszych dzieci.
Próchnica ma charakter infekcyjny, dlatego osoby z aktywną próchnicą nie powinny całować dziecka ani oblizywać jego smoczka – w ten sposób może dojść do przeniesienia bakterii próchnicotwórczych do jamy ustnej dziecka.
Próchnica butelkowa u dzieci – przyczyny
Dieta bogata w cukier
Podstawową przyczyną próchnicy butelkowej jest podawanie dziecku słodzonych napojów – począwszy od mleka modyfikowanego, kończąc na sokach i herbatkach. Cukry zawarte w wymienionych produktach sprzyjają powstawaniu kwasów, które niszczą szkliwo zębów.
Zasypianie z butelką
Po nocnym karmieniu (butelką lub piersią) dziecko zwykle zasypia, przez co jego jama ustna nie jest oczyszczona. Dodatkowo w nocy produkcja śliny jest zmniejszona, a co za tym idzie, naturalne oczyszczanie zębów również jest ograniczone. Długotrwałe i częste przystawianie dziecka do butelki, traktowanej jako „uspokajacz”, również zwiększa ryzyko uszkodzeń zębów mlecznych.
Zarażenie próchnicą
Kiedyś, gdy smoczek dziecka spadł na podłogę, często oczyszczano go, oblizując – zwłaszcza w sytuacji braku innej możliwości. Dziś wiadomo jednak, że takie postępowanie może prowadzić do przeniesienia bakterii próchnicotwórczych ze śliny osoby dorosłej do jamy ustnej dziecka.
Wrodzone predyspozycje
Nie bez znaczenia są również indywidualne predyspozycje malucha, takie jak na przykład rozwojowe wady szkliwa.
Próchnica wczesnego dzieciństwa – objawy
W odróżnieniu od „zwykłej” próchnicy, butelkowa nie dotyczy siekaczy żuchwy, a jeśli już, to w nieznacznym stopniu. W pierwszej fazie infekcji próchnicznej na górnych zębach wzdłuż linii dziąseł pojawiają się białe matowe demineralizacje (czyli naruszenie szkliwa) w formie kredowych plamek. Są jednak na tyle subtelne, że mogą zostać niezauważone przez rodziców. Wraz z rozwojem próchnicy butelkowej białe zmiany przekształcają się w plamy, które wizualnie tworzą brązową lub czarną obręcz na zębach. W najbardziej zaawansowanym stadium próchnicy butelkowej z zębów mlecznych mogą zostać tylko kikuty, prowadząc do przedwczesnej utraty mleczaków. Dodatkowo mogą pojawić się stany zapalne, bolesne ubytki, zaburzenie zgryzu oraz dyskomfort podczas jedzenia i picia. Dlatego tak istotna jest szybka interwencja stomatologa, aby uniknąć dyskomfortu związanego z chorymi zębami.
Próchnica butelkowa – leczenie domowe i dentystyczne
W sytuacji, gdy zaobserwujemy pierwsze zmiany na zębach naszego dziecka, nie czekajmy, tylko od razu umówmy się na wizytę u stomatologa. Jest to o tyle istotne, że próchnica butelkowa bardzo szybko rozprzestrzenia się na pozostałe zęby. Im szybciej zareagujemy, tym większe szanse na uratowanie zdrowego uśmiechu naszego podopiecznego. Leczenie próchnicy butelkowej u rocznego lub starszego dziecka jest zawsze dostosowywane indywidualnie. W pierwszych fazach próchnicy zalecana jest fluoryzacja zębów. W sytuacji, gdy na zębach są widoczne ciemne plamy, stomatolog może zastosować impregnację azotem srebra. Zabieg ten ma działanie bakteriobójcze i przeprowadza się go 5 razy w tygodniowych odstępach. Na zaimpregnowanych zębach pozostaje ślad w postaci ciemnej plamy, co może być estetycznie nieakceptowalne dla niektórych rodziców. Jeśli zmiana na to pozwala, stosuje się też klasyczne leczenie ubytków. W ostateczności przeprowadza się ekstrakcję chorego zęba, czyli usuwa się go.
Próchnica butelkowa – profilaktyka
Pielęgnacja zębów powinna stać się codzienną rutyną u małego człowieka. Dzięki temu kontrole u stomatologa będą się dziecku pozytywnie kojarzyć. Poniżej przedstawiliśmy zbiór rad, które warto wprowadzić w życie, aby uchronić dziecko przed wczesną próchnicą.
Ograniczenie cukru
Co możemy zrobić, aby zadbać o zdrowy uśmiech naszego malucha? Przede wszystkim warto ograniczyć ilość cukru w jego diecie.
Woda zamiast soczków
Zamiast słodzonych napojów wprowadzajmy wodę. Jeśli taka zmiana okaże się dla dziecka trudna do zaakceptowania, warto działać stopniowo — rozcieńczajmy soki wodą, aż maluch przyzwyczai się do picia samej wody. W nocy podajmy dziecku wyłącznie wodę.
Pierwsza szczoteczka do zębów
Wystarczy przemywać pierwsze ząbki gazikiem po posiłku, by zmniejszyć ryzyko próchnicy. Na rynku dostępne są też silikonowe szczoteczki do zębów, które rodzic nakłada na palec. Taka szczoteczka może okazać się również pomocna podczas masażu dziąseł w czasie ząbkowania. Dla większych dzieci polecane są szczoteczki, które pozwolą im samodzielnie ćwiczyć mycie zębów.
Pasta z fluorem
Polskie Towarzystwo Stomatologii Dziecięcej (PTSD) zaleca stosowanie pasty do zębów z zawartością 1000 ppm fluoru już od momentu pojawienia się pierwszych zębów, czyli około 6. miesiąca życia dziecka.
Kontrole stomatologiczne
Specjaliści zalecają, aby pierwszą zapoznawczą wizytę u stomatologa umówić, gdy dziecko skończy pierwszy rok życia.
Ślina z bakteriami
Stomatolodzy apelują, aby nie oblizywać smoczków czy łyżeczek dzieci, ponieważ w ten sposób możemy przekazać im bakterie wywołujące próchnicę.
Nocne karmienie
U starszych dzieci można spróbować ograniczyć nocne karmienie. Po umyciu zębów do picia podajmy wodę, jeśli dziecko jest spragnione.
Podsumowanie
Próchnica butelkowa rozwija się szybko, dlatego tak ważna jest codzienna pielęgnacja jamy ustnej i ograniczenie cukru w diecie dziecka. Regularne wizyty u stomatologa pomagają wcześnie wykryć zmiany i uniknąć bólu czy powikłań. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości zalecana jest wizyta u dentysty.
Tekst ma charakter informacyjny i nie zastępuje konsultacji ze stomatologiem.
Źródła:
1. Avila, W. M., Pordeus, I. A., & Paiva, S. M. „Breast and Bottle Feeding as Risk Factors for Dental Caries: A Systematic Review and Meta-Analysis”, PubMed, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26579710/, dostęp dn. 21.05.2025
2. Bereziewicz, W. „Próchnica butelkowa”, Medycyna Praktyczna, https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/lista/92884,prochnica-butelkowa, dostęp dn. 21.05.2025
3. „Jak wygląda próchnica butelkowa?”, Fabdent, https://www.fabdent.pl/jak-wyglada-prochnica-butelkowa/, dostęp dn. 21.05.2025
4. Ripa, L. W. „Nursing caries: a comprehensive review”, The American Academy of Pediatric Dentistry, Volume 10, Number 4, https://www.aapd.org/globalassets/media/publications/archives/ripa-10-04.pdf, dostęp dn. 21.05.2025
5. „Zalecenia w zakresie higieny jamy ustnej dla dzieci i młodzieży w kolejnych grupach wiekowych”, Polskie Towarzystwo Stomatologii Dziecięcej, https://ptsd.net.pl/wp-content/uploads/2017/05/Zalecenia_w_zakresie_higieny_jamy_ustnej_dla_dzieci_i_mlodziezy_w_kolejnych_grupach_wiekowych.pdf, dostęp dn. 21.05.2025
Jako copywriter specjalizuję się w popularyzacji wiedzy o profilaktyce zdrowia, chorobach, metodach leczenia i fitoterapii. Od lat zgłębiam właściwości ziół i ich praktyczne zastosowanie. Tworzę również treści o pielęgnacji dzieci i dorosłych, opierając się na publikacjach naukowych oraz sprawdzonych źródłach. Jestem autorką poradnika „Bez marnowania. Kuchnia zero waste”, w którym promuję świadome podejście do odżywiania i codziennych wyborów. Moim celem jest przekazywanie rzetelnych informacji w przystępny sposób, by wspierać Czytelników w świadomym dbaniu o zdrowie.
