Chrzan pospolity – właściwości lecznicze i zastosowanie
Charakterystyka chrzanu
- wieloletnia bylina o długim białym i walcowatym korzeniu, który może mieć nawet do 30 centymetrów długości. Po jego nacięciu obecna w nim synigryna ulega hydrolizie, dając olejek gorczycowy, który wykazuje silne właściwości przeciwdrobnoustrojowe i przeciwzapalne
- posiada duże rozłożyste liście, które mogą mieć nawet do 100 centymetrów długości. Środkowe liście są pierzasto wcinane, a górne lancetowate i piłkowane
- ma wysoką łodygę rosnącą od 60 do 125 centymetrów, a jej szczyt jest zakończony wielokwiatowym gronem złożonym
- kwiaty są drobne i mają biały kolor
- owocem jest kulista łuszczynka, która zawiera od 4 do 7 nasion. W naszym klimacie nasiona nie zawsze dojrzewają, dlatego chrzan jest rozmnażany przez podział korzenia
- roślina kwitnie od maja do lipca.
Gdzie występuje chrzan pospolity?
Chrzan jest rośliną uprawną, która łatwo dziczeje i nie wymaga wielu zabiegów pielęgnacyjnych. To pospolity gatunek, który najlepiej rośnie na glebach lekkich i bogatych w azot, fosfor i wapń. Zadomawia się też w wilgotnych zaroślach, pastwiskach i przy drogach. Pochodzi z południowo-wschodniej Europy, a w okresie średniowiecza zyskał popularność w innych europejskich krajach. W Azji zachodniej można go spotkać na terenach nizinnych oraz na brzegach rzek i potoków. Obecnie chrzan jest uprawiany nie tylko w Europie, ale i w Ameryce Północnej, Chinach, Japonii i Nowej Zelandii.
Kiedy zbierać chrzan pospolity?
Jesienią, gdy liście chrzanu obumierają, przeprowadza się zbiór korzeni. Należy mieć na uwadze, że roślina może odrosnąć z najmniejszego fragmentu korzenia pozostawionego w ziemi. Z tego powodu chrzan zwykle sadzi się pod płotem lub w pojemnikach, aby nie rozrósł się nadmiernie. Oczyszczone korzenie chrzanu można zetrzeć na tarce i suszyć w temperaturze nieprzekraczającej 40˚C.
Chrzan pospolity właściwości
Surowcem pozyskiwanym z chrzanu jest jego świeży korzeń (z łac. Radix Armoraciae rustica nae recens), który zawiera:
- glikozyd siarkowy — synigryna, który odpowiada za charakterystyczny ostry smak oraz działanie bakteriostatycznie chrzanu
- izotiocyjanian allilu – substancja o działaniu antybiotycznym, która występuje też w czosnku i cebuli
- sole mineralne – między innymi potas, wapń, magnez, żelazo i fosfor
- flawanoidy — kemferol i kwercetynę, które działają przeciwzapalnie
- znaczącą ilość kwasu askorbinowego – czyli witaminy C, która jest naturalnym przeciwutleniaczem i wspiera system immunologiczny człowieka. Do tego zawiera również witaminy z grupy B, E i prowitaminę A
- glukozynolany – które są stosowane w profilaktyce chorób nowotworowych
- olejki lotne – działają wykrztuśnie i udrażniają zatoki
- fitoncydy – działają bakteriobójczo i zaliczane są do związków antybakteryjnych
Chrzan pospolity zastosowanie
Lecznicze
- olejki lotne zawarte w chrzanie w małych ilościach regulują pracę żołądka i jelit
- może być stosowany podczas problemów z krążeniem, reumatyzmem oraz jako środek rozgrzewający i moczopędny
- ekstrakt z chrzanu działa wykrztuśnie i wspiera leczenie kataru czy zatok, dlatego jest składnikiem na przykład Sinulanu Duo Forte
- świeży chrzan ma największe zdolności antyoksydacyjne, dlatego zaleca się wprowadzenie go do swojej diety
- zjadanie chrzanu normalizuje ciśnienie tętnicze i zapobiega powstawaniu zakrzepów krwi. Jednocześnie obecne w roślinie substancje siarkowe zwiększają elastyczność naczyń krwionośnych mózgu i naczyń wieńcowych, minimalizując w ten sposób ryzyko zawału serca
- podczas reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS) można stosować okłady ze świeżych plasterków korzenia chrzanu na bolące miejsca. Należy jednak zachować ostrożność, ponieważ chrzan wykazuje właściwości drażniące, które pobudzają ukrwienie naskórka, a w nadmiarze może spowodować powstanie pęcherzy i stanów zapalnych
- świeżo utarty korzeń chrzanu lub przygotowany z niego syrop stosuje się w przypadku leczenia nieżytu oskrzeli oraz jako środek wspomagający wiosenne zmęczenie
Kulinarne
- stosowany jako przyprawa, Marcin z Urzędowa w „Herbarzu Polskim” 1593 roku wspomina „chrzan, ziele znakomite w Polsce, jest prawie jak pieprz”
- wspiera trawienie poprzez pobudzanie wydzielania soków trawiennych
- zawarte w chrzanie izotiocyjaniany mają właściwości konserwujące żywność, dlatego chrzan dawniej był dodawany do mięs, aby przedłużyć ich trwałość
- do kiszonek można dodawać zarówno liście, jak i korzenie chrzanu
- służy do wyrobu ciepłych i zimnych sosów, na przykład – sosu chrzanowego lub cumberland – w polskiej wersji pomija się wino, a w jego miejsce dodaje się właśnie chrzan
- staropolskim dodatkiem do mięs jest ćwikła z chrzanem
- chrzan pasuje do jajek, ryb i twarogów.
Mikstura z chrzanu cytryny i miodu — przepis
Z korzenia chrzanu można wykonać naturalny domowy antybiotyk, wspierający pracę naszego układu odpornościowego:
Składniki:
- 120 gramów korzenia chrzanu
- sok z 3 cytryn
- 3 łyżki naturalnego miodu
Przygotowanie:
Korzeń chrzanu należy obrać i zetrzeć na tarce o drobnych oczkach. Następnie do całości dodajemy sok z cytryny, miód i mieszamy. Tak przygotowaną miksturę można przechowywać w zamkniętym pojemniku przez 3 tygodnie w lodówce. Podaje się ją trzy razy dziennie po 1 łyżeczce podczas posiłku i popija wodą. W przypadku braku poprawy lub pogorszenia się stanu zdrowia należy skontaktować się z lekarzem.
Chrzan był surowcem często używanym w medycynie ludowej. Obecnie jest szeroko stosowany w przemyśle farmaceutycznym. Jego walory smakowe oraz właściwości sprawiają, że w kuchni jest nie tylko zdrowym dodatkiem do dań, ale i środkiem przedłużającym ich trwałość. Samo tarcie chrzanu powoduje, że nasz nos się udrażnia. Nie bez powodu chrzan jest zaliczany do naturalnych antybiotyków.
Źródła:
1. C. Herz, H. Thi Thu Tran, M.R. Márton, „Evaluation of an Aqueous Extract from Horseradish Root (Armoracia rusticana Radix) against Lipopolysaccharide-Induced Cellular Inflammation Reaction”, National Library of Medicine, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5274677/, [Dostęp dn. 25-04-2024 r.]
2. D. Tuszyńska-Kownacka, T. Starek, „Zioła w polskim domu”, Wydawnictwo Warta, Warszawa 1987, Wydanie I, str.72-74
3. E. Kwiatkowska, „Glukozynolany w profilaktyce chorób nowotworowych – mechanizm działania”, Wydawnictwa Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego, – Państwowego Zakładu Higieny, Warszwa 2007, http://wydawnictwa.pzh.gov.pl/roczniki_pzh/files/pzhissues/id557/Glukozynolany_w_profilaktyce_chorob_nowotworowych__mechanizmy_dzialania.pdf [Dostęp dn. 25-04-2024 r.]
4. F. Starý i V. Jirásek, „Rosliny Lecznicze, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne”, Warszawa 1979, Wydanie II, str. 76
5. J. Volák, J. Stodola, „Rośliny Lecznicze”, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne”, Warszawa 1987, str. 80
6. J. Moszowicz, „Przewodnik do oznaczenia krajowych roślin zielarskich”, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne”, Warszawa 1985, Wydanie II, str. 229
7. L. Mihalcea, C. Vizireanu, R. Dinica, „Study on herbal actions of horseradish (Armoracia rusticana), 2013, ResearchGate, https://www.researchgate.net/publication/339229124 , [Dostęp dn. 25-04-2024 r.]
Jestem miłośniczką świadomego odżywiania, ziół leczniczych i domowych sposobów na dbanie o zdrowie i urodę. Pasjonują mnie również tematy związane z prawidłową postawą ciała oraz zdrowiem i rozwojem dzieci. W tekstach, które przygotowuję dla Czytelników, zawieram merytoryczną wiedzę, popartą badaniami i materiałami źródłowymi. Dzielę się również swoim doświadczeniem, przepisami kulinarnymi i praktycznymi poradami. Zależy mi na tym, aby teoretyczna wiedza została „podana” w przystępny sposób i odnosiła się do naszego codziennego życia.
