Płyn Lugola – właściwości lecznicze. Czy warto go stosować profilaktycznie?

Trwająca wojna w Ukrainie wywołała poczucie zagrożenia promieniowaniem radioaktywnym. W rezultacie z aptecznych półek masowo zaczął znikać płyn Lugola. Właściwości lecznicze tego środka uznawane są jako remedium na szkodliwe skutki skażenia promieniotwórczego. Specjaliści alarmują jednak o poważnych konsekwencjach dla zdrowia, które mogą wynikać z przyjmowania wysokich dawek jodu. Czym jest płyn Lugola i kiedy warto po niego sięgnąć?

Co to jest płyn Lugola?

Płyn Lugola został opracowany w 1829 roku przez francuskiego lekarza Jeana Guillaume Augusta Lugola. To roztwór wodny jodu, w którym jodek potasu pełni funkcję środka stabilizującego. Stężenie substancji aktywnych wynosi kolejno 1% – jod i 2% – jodek potasu, a resztę stanowi woda destylowana.

Płyn Lugola dostępny w aptekach bez recepty to roztwór nieoczyszczony o właściwościach antyseptycznych. Nie należy go spożywać. Preparat stosuje się zewnętrznie w celu odkażenia drobnych uszkodzeń naskórka: zadrapań, otarć, brzegów ran. Po rozcieńczeniu wodą według wskazań producenta środek może być używany w leczeniu stanów zapalnych gardła w formie płynu do płukania. Roztwór na bazie gliceryny pozwala z kolei stosować płyn Lugola do przemywania migdałków np. w przebiegu anginy.

W sprzedaży dostępny jest także płyn Lugola do picia stosowany w leczeniu zaburzeń pracy tarczycy. Należy jednak pamiętać, że tego typu preparat dostępny jest wyłącznie na receptę.

Płyn Lugola do picia – kiedy jest stosowany?

Aby korzystanie z płynu Lugola było bezpieczne, roztwór powinien zostać przygotowany specjalnie przez farmaceutę i być przyjmowany w dawkach ustalanych indywidualnie dla każdego pacjenta.

Płyn Lugola do picia wykorzystywany jest przede wszystkim w leczeniu niedoczynności tarczycy, aby uzupełnić istniejący w organizmie niedobór jodu. Wysokie dawki tego pierwiastka mogą czasowo hamować wytwarzanie produkowanych przez tarczycę hormonów i uwalnianie ich do układu krążenia. Stąd płyn Lugola znajduje zastosowanie również wspomagająco przy leczeniu nadczynności tarczycy w przebiegu przełomu hipermetabolicznego.

Wskazaniem do przyjęcia preparatu bywają ponadto: strumektomia (zabieg usunięcia tarczycy) lub scyntygrafia (metoda diagnostyczna).

Najwięcej kontrowersji wzbudza jednak stosowaniu płynu Lugola do picia w nagłych przypadkach narażenia na promieniowanie. Jego działanie blokuje wówczas wychwyt radioaktywnych izotopów przez tarczycę, a tym samym chroni narząd przed ich szkodliwym działaniem.

Płyn Lugola a jodyna

Warto dokonać jeszcze jednego rozróżnienia. Podczas gdy płyn Lugola stanowi wodny roztwór jodu i jodku potasu, w przypadku jodyny substancje aktywne rozpuszczone zostały w alkoholu etylowym. W spirytusowym roztworze jodu pierwiastek ten występuje w stężeniu od 3 do nawet 10%. W rezultacie jodyna pod żadną postacią nie jest przeznaczona do użytku wewnętrznego. Jej spożycie może prowadzić do silnego podrażnienia żołądka, reakcji nadwrażliwości, a nawet zatrucia jodem.

Oba środki mogą być stosowane zewnętrznie jako preparaty odkażające na rany czy otarcia. Warto jednak mieć na uwadze, że działanie jodyny jest silniejsze, nie należy jej stosować na rany otwarte ani na duże powierzchnie skóry.

Płyn Lugola – skutki uboczne i przeciwwskazania

Funkcje jodu w organizmie są szczególnie ważne dla utrzymania prawidłowego metabolizmu energetycznego oraz rozwoju i zachowania funkcji poznawczych. Trzeba przy tym pamiętać, że podobnie jak niedobór jodu, tak i jego nadmiar, może przynieść wiele szkodliwych skutków dla zdrowia. Należą do nich przede wszystkim zaburzenia w pracy tarczycy, w wyniku których dochodzi do:

• rozwoju nadczynności tarczycy
• zaostrzenia objawów niedoczynności tarczycy oraz choroby Hashimoto, czyli przewlekłego stanu zapalnego tarczycy.

Inne skutki uboczne, które mogą towarzyszyć stosowaniu płynu Lugola to m.in.:

• objawy skórne reakcji alergicznej (wysypka, pokrzywka)
• biegunka, wymioty, rozstrój żołądka
• uczucie pieczenia w jamie ustnej i przełyku, podrażnienia błony śluzowej
• trądzik jodowy
• nadżerki.

Płynu nie należy stosować u osób uczulonych na jod, kobiet w ciąży, w okresie laktacji, niemowląt, a także osób chorujących na gruźlicę. Do przeciwwskazań należy zaliczyć także niewydolność nerek oraz jednoczesne przyjmowanie związków rtęci.

Płyn Lugola – zastosowanie profilaktyczne. Dlaczego to zły pomysł?

Zajęcie przez Rosjan terenu elektrowni jądrowej w Czarnobylu przywołało wspomnienia związane z katastrofą z 1986 r. Panika nasiliła się po tym, jak Rosjanie zajęli również Zaporoską Elektrownię Atomową. Po wybuchu elektrowni w Czarnobylu płyn Lugola rozdawano w przychodniach, a nawet placówkach oświatowych. Celem jego zastosowania było uzyskanie tzw. efektu Wolffa-Chaikoffa. Wysycenie tarczycy jodem miało uniemożliwić przedostanie się do niej radioaktywnego izotopu jodu 131 obecnego w skażonym powietrzu, a w perspektywie długoterminowej chronić przed rozwojem raka tarczycy, do którego radioaktywny jod mógłby się przyczynić. Podana dawka miała umożliwić czasowe wstrzymanie pracy tarczycy na okres 10 dni (okres rozpadu izotopu jodu 131 trwa 8 dni). Dlaczego więc profilaktyczne zastosowanie płynu Lugola w obecnej sytuacji jest odradzane?

• Płyn Lugola dostępny w aptekach (i masowo kupowany przez klientów) nie jest środkiem przeznaczonym do spożycia. Odpowiednio oczyszczony płyn Lugola do picia sprzedawany jest wyłącznie na receptę.
• Decyzja o podaniu płynu Lugola po wybuchu w czarnobylskiej elektrowni była podyktowana brakiem rzetelnych informacji. Specjaliści nie byli w stanie dokładnie oszacować skali zagrożenia. Z dzisiejszej perspektywy zapobiegawcze zastosowanie wodnego roztworu jodu i jodku potasu uznawane jest za działanie, które w odniesieniu do siły promieniowania nie było konieczne. Warto pamiętać, że współcześnie sprawnie funkcjonuje system monitoringu radiacyjnego. Pomiar promieniowania realizowany jest w sposób ciągły i umożliwia skuteczne wykrycie skażenia promieniotwórczego.
• Przyjmowanie płynu Lugola bez wskazań medycznych grozi wystąpieniem poważnych zaburzeń w funkcjonowaniu tarczycy, w tym m.in. trwałym rozwinięciem się nadczynności tarczycy. U osób cierpiących na choroby układu sercowo-naczyniowego dojść może do niewydolności krążeniowej. Osoby uczulone na jod mogą doświadczyć też reakcji alergicznych, w tym zagrażającego życiu wstrząsu anafilaktycznego.