Profilaktyka miażdżycy – jak zapobiegać występowaniu choroby i opóźnić jej rozwój?

Nieleczona miażdżyca rozwija się latami, powodując patologiczne zmiany w obrębie tętnic i uszkodzenia narządów wewnętrznych, co w konsekwencji może doprowadzić nawet do śmierci. Profilaktyka miażdżycy opiera się przede wszystkim na zdrowym stylu życiu, który pomaga zapobiegać chorobie, a także przeciwdziała nasilaniu się jej objawów. W zaawansowanych przypadkach wspiera leczenie farmakologiczne oraz powodzenie zabiegów operacyjnych.

Co to jest miażdżyca?

Miażdżyca (inaczej arterioskleroza) ogranicza przepływ krwi do określonych narządów, co sprawia, że dociera do nich niewystarczająca ilość składników odżywczych i tlenu. Do zwężenia tętnic dochodzi na skutek odkładania się złogów tłuszczowych po wewnętrznej stronie ścian naczyń krwionośnych. Tak zwane blaszki miażdżycowe budują cząsteczki cholesterolu, ale także tkanka łączna, a z czasem również wapń. Ściany tętnic stają się sztywne i tracą elastyczność. Sytuacja jest szczególnie poważna, kiedy blaszki miażdżycowe pękają, na skutek czego może dojść do zatoru i całkowitej niedrożności tętnicy. Powstawaniu zmian miażdżycowych towarzyszą uszkodzenia ścian naczyń krwionośnych oraz toczący się w ich obrębie stan zapalny.

Zmiany miażdżycowe a styl życia

Miażdżyca należy do chorób cywilizacyjnych, do których występowania przyczynia się styl życia pacjenta. Tworzenie się zmian miażdżycowych może mieć podłoże genetyczne, jednak nawet jeśli tak się dzieje, niezdrowy sposób odżywiania może znacznie przyspieszyć rozwój choroby. Brak zdrowej diety i siedzący tryb życia mogą prowadzić do wzrostu poziomu cholesterolu we krwi, wzrostu ciśnienia krwi czy otyłości, co następnie sprzyja powstawaniu złogów tłuszczowych.
Czynnikiem, który sprzyja rozwojowi choroby jest wiek. Naczynia krwionośne osób starszych stają się słabsze, mniej odporne i tracą elastyczność. Miażdżyca może jednak występować już u osób młodych. Na pełnowartościową i dobrze zbilansowaną dietę warto zwrócić uwagę w szczególności w przypadku występowania innych czynników ryzyka sprzyjających powstawaniu zmian miażdżycowych, jak np. wysoki poziom cholesterolu, cukrzyca typu 1, otyłość, palenie papierosów, nadciśnienie.

Dieta miażdżycowa i aktywność fizyczna

Dieta miażdżycowa ukierunkowana na obniżenie poziomu cholesterolu powinna przede wszystkim zakładać rezygnację z produktów bogatych w tłuszcze nasycone i trans. Czerwone mięso warto zamienić np. na drób poddany obróbce termicznej w postaci grillowania, gotowania na parze lub pieczenia. Głównym źródłem tłuszczu w diecie powinny stać się tłuszcze nienasycone obecne m.in. w oliwie z oliwek, orzechach, awokado. Warto zwiększyć również spożycie ryb morskich – m.in. tuńczyka, makreli, sardynek, łososia. Kwasy tłuszczowe omega-3 pomagają obniżyć poziom trójglicerydów, przeciwdziałają nadciśnieniu oraz powstawaniu zakrzepów krwi.

W codziennym menu należy uwzględnić świeże warzywa i owoce. Szczególnie te bogate w błonnik i przeciwutleniacze, witaminy C, E oraz beta-karoten np. jabłka, owoce jagodowe, winogron, rośliny strączkowe, szpinak, pomidory, cytrusy, papryka. Błonnik utrudnia wchłanianie cholesterolu, a przy tym zapewnia uczucie sytości stąd jest pożądany w diecie miażdżycowej. Antyoksydanty przeciwdziałają z kolei uszkodzeniom naczyń krwionośnych na skutek aktywności wolnych rodników.

Niezależnie od rodzaju wybieranych produktów należy zwracać uwagę na ich kaloryczność. Ciągłe przekraczanie dziennego zapotrzebowania organizmu na energię prowadzi do nadprogramowych kilogramów. Źródłem pustych kalorii, a zarazem tłuszczy trans są np. słodycze. W trakcie diety miażdżycowej należy ograniczyć ponadto alkohol.

Utrzymaniu prawidłowej masy ciała, a także przeciwdziałaniu chorobom układu sercowo-naczyniowego sprzyja ruch. Aktywność fizyczna powinna stać się stałym elementem profilaktyki miażdżycy oraz jej leczenia. Spacery, jogging, pływanie, jazda na rowerze – każdy rodzaj sportu może pozytywnie wpływać na zdrowie. Należy jednak uprawiać go regularnie, a każdą aktywność poprzedzić rozgrzewką.

Utrzymywanie cholesterolu w normie

Wysoki poziom cholesterolu przekłada się na wzrost ryzyka wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych. Niekorzystny profil lipidowy oznacza zarówno podniesienie poziomu „złego” cholesterolu LDL (cholesterol lipoprotein o niskiej gęstości), jak i obniżenie poziomu HDL. Tak zwany dobry cholesterol pomaga redukować nadmiar LDL za pośrednictwem wątroby.

Oprócz zmian w stylu życia w obniżeniu cholesterolu może pomóc wiele substancji pochodzenia naturalnego. Należą do nich m.in. olej z czarnuszki oraz siemię lniane. Również ostropest plamisty z jednej strony ogranicza wchłanianie cholesterolu z przewodu pokarmowego, a z drugiej działa żółciotwórczo i wspomaga jego usuwanie z organizmu. Wiele korzyści przynosi czosnek, który zapobiega tworzeniu się blaszek miażdżycowych oraz nadciśnieniu. W suplementach na cholesterol wykorzystuje się wyciąg z czerwonego ryżu z zawartością monakoliny K. W zaawansowanych przypadkach, kiedy konieczne jest wdrożenie leczenia, stosowane są z kolei leki – statyny.

Rzucenie palenia papierosów

Palenie papierosów na wiele różnych sposobów szkodzi zdrowiu. Dym tytoniowy wymieniany jest jako jeden z najgroźniejszych czynników rakotwórczych. Utrudnia usuwanie zanieczyszczeń z układu oddechowego i działa na niego drażniąco. Obniża poziom sprawności fizycznej, a także zwiększa ryzyko występowania zaburzeń erekcji u mężczyzn i bezpłodności u kobiet. Jego negatywny wpływ jest też widoczny w funkcjonowaniu układu krążenia. Regularne sięganie po papierosy może powodować kłopoty z nadciśnieniem, przyspieszać pracę serca, a także ograniczać dopływ krwi do narządów. Sprzyja powstawaniu złogów tłuszczowych w ścianach naczyń krwionośnych i rozwojowi związanych z nimi negatywnych konsekwencji miażdżycy (Przeczytaj również: „Koniec z nałogiem. Co pomaga rzucić palenie”).

Regularne badania

Wykonywanie regularnych badań pozwala wykryć miażdżycę, jeszcze zanim zmiany staną się na tyle poważne, aby powodować pierwsze objawy choroby. Monitorowanie swojego stanu zdrowia umożliwia ponadto zdiagnozowanie czynników ryzyka zwiększających prawdopodobieństwo występowania zmian miażdżycowych.

• Lipidogram pozwala wykryć nie tylko wysoki poziom cholesterolu LDL, ale także stosunek LDL do HDL. Wskazuje poziom trójglicerydów oraz identyfikuje wszelkie zaburzenia lipidowe.
• Badanie poziomu glukozy we krwi wykonuje się z próbki krwi pobranej na czczo i w godzinach porannych. Umożliwia zdiagnozowanie zaburzeń tolerancji węglowodanów i wykrycie cukrzycy. U pacjentów chorujących na cukrzycę jest niezbędne do kontrolowania stanu zdrowia i leczenia.
• Regularne pomiary ciśnienia krwi pozwalają wykryć nieprawidłowości, które mogą prowadzić do rozwoju chorób sercowo-naczyniowych, choć same nie dają wyraźnych objawów. O nadciśnieniu mówimy wtedy, gdy ciśnienie skurczowe i/lub rozkurczowe przekracza kolejno wartości 140 i 90 mmHg.
• Angiografia i USG Dopplera to badania wykonywane u osób z podejrzeniem miażdżycy. USG Dopplera umożliwia ocenę kondycji naczyń krwionośnych, zbadanie przepływu krwi, a przede wszystkim zdiagnozowanie wszelkich zachodzących w nim zaburzeń. Pozwala wykryć m.in. zwężenie naczyń krwionośnych czy niedostateczne ukrwienie narządów. W trakcie angiografii do naczyń krwionośnych wprowadzany jest środek kontrastujący. Jego działanie daje możliwość zaobserwowania nieprawidłowości w budowie oraz oceny drożności naczyń krwionośnych pod wpływem promieniowania rentgenowskiego.
• W trakcie rozwoju miażdżycy w organizmie toczy się stan zapalny, co pomagają wykryć podstawowe badania krwi.

Konsekwencje miażdżycy

Zawał serca czy udar mózgu to jedne z najpoważniejszych konsekwencji miażdżycy. Są efektem całkowitego blokowania przepływu krwi w tętnicy i mogą prowadzić nawet do śmierci. Miażdżyca w znaczący sposób wpływa także na komfort życia. W zależności od miejsca w jakim tworzą się zmiany miażdżycowe, może wywoływać szereg niekorzystnych dla zdrowia objawów i utrudniać funkcjonowanie poszczególnych narządów.

Duszności czy szybkie męczenie się utrudniają podejmowanie aktywności fizycznej. Niepokój budzą ponadto bóle w klatce piersiowej, które towarzyszą zwykle tworzeniu się blaszek miażdżycowych w rejonie tętnic wieńcowych. Dezorientacja, zawroty głowy, zaburzenia koncentracji mogą być sygnałem miażdżycy tętnic szyjnych. Nasilający się w trakcie ruchu ból, skurcze występujące często w obrębie łydek, bardzo jasna i zimna skóra to symptomy charakterystyczne dla ograniczonego przepływu krwi w kierunku kończyn – tzw. miażdżyca nóg. Wiele osób nie kojarzy tych objawów z miażdżycą, ale o ograniczeniu dopływu krwi do nerek czy jelit mogą świadczyć powtarzające się bóle brzucha oraz niewydolność nerek.

Leczenie miażdżycy

Dieta oraz regularna aktywność fizyczna są niezbędne, aby zapobiegać miażdżycy, a także ograniczać rozwój choroby. W terapii farmakologicznej wykorzystuje się preparaty, których działanie ukierunkowane jest na łagodzenie i eliminowanie czynników nasilających tempo rozwoju zmian miażdżycowych. A mianowicie: leczenie cukrzycy, obniżenie wysokiego poziomu cholesterolu czy zredukowanie nadciśnienia. Aby ograniczyć konsekwencje miażdżycy w postaci występowania groźnych dla zdrowia i życia zakrzepów pacjentom zalecane bywa stosowanie preparatów, których wpływ hamuje agregację płytek krwi. Tak działa m.in. Acard 75 mg z zawartością kwasu acetylosalicylowego.

Angioplastyka zwana również balonikowaniem pozwala poszerzyć naczynia krwionośne i jest zabiegiem wykonywanym w leczeniu miażdżycy. Wprowadzony razem z cewnikiem balonik zostaje wypełniony gazem i udrażnia naczynie. Aby zapobiec występowaniu niedrożności w przyszłości, podczas zabiegu wszczepione mogą zostać także steny.

Wszczepienie by-passów wykonuje się w najbardziej zaawansowanych przypadkach, kiedy inne metody nie są w stanie pomóc. Operacja pomostowania aortalno-wieńcowego pozwala dostarczyć krew do mięśnia sercowego narażonego na niedotlenienie poprzez ominięcie zwężeń występujących w naczyniach krwionośnych. W ten sposób przywrócony zostaje prawidłowy przepływ krwi.